Kamermuziekfestival Klassiek achter de Duinen. Muziek van Silvestrov, Adams en Schubert. Liza Ferschtman en Pieter van Loenen, viool; Lotus de Vries, altviool; Leonard Elschenbroich en Ivan Karizna, cello; Tobias Borsboom en Ralph van Raat, piano. Gehoord: 21 september 2025, Nieuwe Kerk in ‘s-Gravenhage

Door Harry-Imre Dijkstra

 

Er zijn wel eens concerten die zó’n intense belevenis blijken, dat er moeilijk woorden te vinden zijn om ze te beschrijven. Of erger: dat het zo zinloos voelt woorden te willen geven aan de enorme vloed van diepgevoelde emoties die gehoord en gevoeld zijn…Dit ‘probleem’ rees door de uitvoering van het befaamde Strijkkwintet in D. 956 van Franz Schubert, waarmee het festival afsloot.

 

 Verstilde solo

Maar laten we dat even uitstellen; gelukkig was er ook een eerste helft van dit concert, waarover gemakkelijk enig positiefs gemeld kan worden. Het concert opende met Postlude II van Valentin Silvestrov, de Oekraïense componist die zich sinds de afgelopen jaren in een ongelooflijk brede populariteit mag verheugen.  Postlude II uit 1981, uit een serie van drie, kwam voort uit het idee dat een Coda meer is dan een afsluiting van een deel, slechts een naspel. In bijvoorbeeld Silvestrovs liederen en symfonieën verworden coda’s daarom tot grote onderdelen; zo ontstond binnen zijn  oeuvre een nieuw genre.Liza Ferschtmans concentratie en rust bij aanvang van dit lange solowerk was opmerkelijk en kon de luisteraar bijna doen voorvoelen wat ging komen. Ook opmerkelijk was de manier waarop zij het openingsgedeelte in twee uiterst lange frases wist uit te laten klinken, zonder een moment verslapping. Met heel bewust zuinig toegepast vibrato, met name in de tweeklanken, en een prachtige lichte toon bereikte ze na het iets meer energieke middendeel de echte Coda, de nazin van het werk. De laatste tonen bracht ze met een dusdanige onbestemdheid, dat het werk in stilte had kunnen voortgaan.

 

 

Juichende ritmiek 

Bij het drie-delige Hallelujah Junction van John Adams mochten pianisten Tobias Borsboom en Ralph van Raat voor de tweede maal dit festival aantreden als duo. Ritmische patronen in herhaling, verschuiving, rollend en soms dreunend: de muziek van de Amerikaanse componist heeft vaak deze kenmerken, waardoor de indruk van een machine ontstaat die niet stoppen kan. Maar de mechanieken van twee concertvleugels frictieloos samen krijgen bleek voor dit festivalconcert veelgevraagd.

 

 

 

Misschien kwam het door het verschil in ritmische opvatting van beide artiesten: Borsboom voelde de puls per maat, terwijl Van Raat per tel zijn hoofd en bovenrug naar voren boog waardoor zijn aandeel op de toetsen ook meer percussief klonk. Toch waren de overgangen naar de volgende secties bijzonder soepel, waardoor uiteindelijk de ritmiek helder vastgezet kon worden en er ook meer speelsheid loskwam. De door de componist getoonzette chaos tegen het einde klonk bevrijdend. Een lachend en enthousiast klappend publiek onderstreepte dat er opnieuw een spannende programmakeuze was gemaakt die gewaardeerd werd.

 

 

Intiem kwintet 

De intenties van het na de pauze aangetreden strijkensemble waren vanaf de eerste tonen onbetwistbaar: deze uitvoering moest een warme, liefdevolle, paradijselijke belevenis worden, een vreedzaam moment zonder tijdsbesef dat een wereld op zichzelf zou kunnen zijn. En dat werd het ook. Ter linkerzijde de fier aanvoerende Ferschtman, in continue verbinding met de zeer fraai bijdragende Pieter van Loenen naast haar, ter rechterzijde de twee cellisten, Leonard Elschenbroich en Ivan Karizna, die als muzikale broeders de zachtste en meest zangerig smeltende klanken wilden voortbrengen en in het midden Lotus de Vries als de onwrikbare koningin op de altviool – en wát voor beestachtig groot formaat altviool! – die tussen alle partijen de balans bracht. Na het veelbewogen maar toch kamermuzikaal intiem gespeelde eerste deel bracht het langzame tweede deel een bijzondere rust, die te danken was aan de continue zacht-ritmische voortgang en de onnadrukkelijke kleuring in de middenstemmen. Bij de reprise van het thema leek Ferschtmans spel in het hoge register welhaast geïmproviseerd en durfde ze haar duet met cellist Leonard Elschenbroich flinterdun breekbaar te maken.

 

 

Met een stevig en ferm ingezet Scherzo werd het publiek flink wakkergeschud en kon het dankzij de voortreffelijk uitgewerkte contrasten ontdekken hoe modern dit deel uit Schuberts laatst voltooide kamermuziekwerk eigenlijk is. Dan snel naar de relatieve ontspanning van de uiterst dansant gespeelde Finale, waarin Ferschtman de duizelingwekkende akkoordcascades als de normaalste zaak uit haar instrument toverde en de cellisten tot tweemaal toe hun innige duet vrijwel uit het niets begonnen.

 

 

 

Men zou er stil van kunnen blijven…maar publiek wil zich nu eenmaal ontladen en dus volgde een enorm en dankbaar applaus. Deze vijf spelers bleken een gouden combinatie.

En was er nu niets gemist? Jawel: na de muzikale afsluiting van het festivallustrum had een feestelijke toost, een officiëel nagenietmoment zeker gemogen! Volgend jaar dan maar…

Harry-Imre Dijkstra

 

Info:

https://www.klassiekachterdeduinen.nl/programma