Mysliveček: Mozarts boeiende voorganger in magistrale Zaterdagmatinee

Gehoord: Zaterdagmatinee, 19 oktober 2024, Concertgebouw, Amsterdam*

Door Peter Schlamilch

 

Ik was uiterst sceptisch over een werk van een voorganger van Mozart, die de grote Wener mogelijk geïnspireerd zou kunnen hebben: kenmerk van grote genieën is dat ze juist vaak geen of weinig inspiratie behoeven om geniaal te zijn. Bach was er echt wel gekomen zonder Pachelbel en Buxtehude, Wagner zonder Von Weber en Mozart zonder de kennismaking met de Tsjechische componist (1737–1781), wiens prachtige oratorium Abramo ed Isacco (Abraham en Isaak) te horen was in de Zaterdagmatinee, die hiermee haar enorme waarde in het Nederlandse cultuurlandschap weer eens bewees.

 

 

Kwaliteit

Mijn twijfel verdween al heel snel na het horen van de eerste maten van dit imposante oratorium, dat overigens best een opera had kunnen zijn. ‘Ik word er blij van’, was mijn eerste, nogal bakvisserige aantekening zaterdagmiddag, ‘zowel van de muziek als van de uitvoering’, en daar keek ik zelf van op: deze volslagen onbekende componist toverde werkelijk goede muziek de zaal in, spannend in vormgeving en dynamische contrasten, met mooie melodieën en uitstekend georkestreerd (hoewel fluiten, hobo’s en koor maar een paar minuten te spelen c.q. te zingen hebben). Echte muzikaliteit en zeggingskracht, zonder heel voorspelbaar te worden en vol energie en pit: een heerlijke vondst van de helaas vertrokken muziekprogrammeur van de Zaterdagmatinee, Kees Vlaardingerbroek, die steevast een lans brak voor de kwaliteit van muziek en uitvoerenden.

 

 

Belangrijke voorganger

Wat men ook van deze discussie moge vinden, feit is dat we zonder hem dit prachtige oratorium niet snel in Nederland zouden hebben gehoord (dit was de vaderlandse première), en daarmee een inderdaad belangrijke voorganger van Mozart niet hadden gekend. Ook hadden we dan de zeer vele en betekenisvolle verbanden tussen beide componisten, die elkaar ook ontmoetten, vrienden werden en vele brieven uitwisselden, nooit waargenomen. Verbanden die er onmiskenbaar zijn, en de 14-jarige Mozart zal, in Bologna, zeker diep onder de indruk zijn geweest van de vindingrijkheid van de heerlijke muziek van Mysliveček, die mij vrijwel de hele, lange middag wist te boeien (alleen het einde duurt wat lang).

 

Geestrijk en inventief

Was de, in zijn tijd zeer beroemde en geliefde Tsjech daarmee ook een genie, net als Mozart? Nee, in geen velden of wegen, helaas. Myslivečeks muziek is vlot, geestrijk, zeer inventief en origineel en vaak zelfs beeldschoon, maar écht geniaal wordt zij nergens. Mozart probeert je altijd op het verkeerde been te zetten en slaat altijd een zijweg in waar je die het minst verwacht en is, mede daardoor, geniaal.

Mysliveček is dat dus niet, maar dat hoeft ook helemaal niet: hij is een geweldige ontdekking in het Nederlandse en internationale muzieklandschap, en er zijn Händel-opera’s die honderd keer saaier zijn. Ik sprak na afloop dan ook de wens uit (aan de dirigent) dat ik zijn ensemble volgend seizoen graag terug zou zien met een opera van dit Tsjechische talent. Die wens herhaal ik hier graag op schrift.

 

 

Expressieve informatie

Die dirigent was Václav Luks, die met zijn eigen Collegium 1704 een superspannende lezing gaf van het bekende verhaal van Abraham, die zijn zoon Isaak moet offeren om zijn trouw aan God te bewijzen, een offer dat, tot aller opluchting, op het laatste moment wordt verhinderd door tussenkomst van een engel. Luks dirigeert helder en tegelijk zeer betekenisvol: hij begeleidt elke vocale en instrumentale stem met aandacht, is overal aanwezig, en hij geneert zich er ook niet voor om de solisten in de recitatieven van expressieve informatie te voorzien, erg fijn om te zien en zeer effectief: de recitatieven liepen daardoor als een trein en hadden veel spanning, kleur en nuance.

 

Scherpe dynamische verschillen

Elke noot telt voor deze dirigent, en hoewel hij zich bescheiden opstelt, is zijn invloed in elke maat waarneembaar en leeft hij met elke emotie mee. Alleen al daarom zou hij moeten terugkomen met een complete opera van Mysliveček. Zijn orkestje, dat met 2 contrabassen, 3 celli, 4 alten en 5 en 6 eerste en tweede violen prachtig is geproportioneerd, speelt fris, helder en zeer actief, wat tot uiting komt in de vele en scherpe dynamische verschillen die, als ze zo in de partituur staan (ik kon haar helaas niet vinden), de meest directe invloed op Mozarts stijl zouden kunnen hebben gehad. Ook enkele maten van Die Zauberflöte leken rechtstreeks overgenomen uit dit oratorium, hoewel dat op een soort toeval moet berusten: Mozart had echt geen voorbeelden nodig, zeker niet voor losse maten.

 

 

Met halfzus getrouwd

De rol van Abraham werd prachtig, maar helaas wat afstandelijk, gezongen door tenor Michele Angelini, die een werkelijk schitterende stem heeft, maar voor een aartsvader als Abraham soms wel wat érg zacht zong: vergeet niet dat de man met zijn halfzus getrouwd was en daarnaast ook kinderen bij zijn slavinnen had: voorwaar geen doetje. Later begreep ik dat Angelini zich niet helemaal fit voelde, en zeker gezien dat feit leverde hij een topprestatie. Hij herpakte zich aan het eind in een prachtig voorgedragen aria, waarin een van de teksten was: ‘De mens wordt geboren in een zee van zorgen’. Brrr…

 

Hosenrolle

Het jochie Isaak beviel me uitstekend: de Oekraïense sopraan Kateryna Kasper had haar kleding aan deze ‘Hosenrolle’ aangepast, waardoor ze er wat jongensachtig uitzag, een goed en effectief uitgewerkte finesse die een oog voor detail verraadt in deze ook verder zeer afgewerkte voorstelling.

Of ze ook haar stem wat had aangepast weet ik niet, maar feit is dat Kasper soms wat donker en mezzo-achtig in de hoogte klonk, dus een beetje jongensachtig, maar ook dat beviel me; door haar enorme expressie, zeggingskracht en contact met het publiek werd ze een volkomen overtuigende Isaak. Het afscheid van moeder Sara was hartverscheurend. Goed gecast!

 

 

Autoritatiever

De engel, die op gezette tijden de handeling vooruit helpt (maar vreemd genoeg afwezig is met het moment suprême, de offering), werd vertolkt door de Florentijnse sopraan Eleonora Bellocci, die met haar heerlijke stem de zaal goed vulde. Als boodschapper van God had ze nog best wat uitbundiger en autoritatiever mogen stralen, wat mij betreft, maar ze voldeed geweldig.

 

 

Sara, de vrouw van Abraham, werd door de uitstekende vertolking door de Ierse mezzo Paula Murrihy, een ware mens van vlees en bloed, die zowel godsvruchtige gevoelens als die van de rouwende moeder ontroerend tot uitdrukking bracht. ‘Hoe vaak moet ik vandaag nog sterven’, was een van de schitterende verzen die Mysliveček haar liet zingen. Murrihy liet ons erbij huiveren.

.

 

Metastasio

De tekst is van Pietro Metastasio (1698 – 1782) de geniale Romeinse librettist van wie zo’n driehonderd componisten teksten hebben gebruikt, onder wie Porpora, Caldara, Händel, Gluck, J.C. Bach, Paisiello, en Beethoven. Een ongelooflijk invloedrijke poëet, zelf ook wonderkind, die later de libretti zou leveren voor Mozarts Il Sogno di Scipione(1772), Il Rè pastore (1775) en La Clemenza di Tito (1791). Deze zoon van een soldaat die later kruidenier werd, zou een ongelooflijke faam in Europa verwerven, en wie de tekst meelas in de boventiteling (uitstekend bediend door Jurjen Stekelenburg, dat mag ook wel eens gezegd) begreep waarom: we kregen op een wonderschone manier een inkijkje in het dagelijks leven in huize Abraham, waarbij zowel het gekwelde vaderhart als de Godsliefde overtuigend geschilderd werden. In prachtige bewoordingen en metaforen weet de tekstdichter van de rigide Bijbelteksten een respectvol maar bloemrijk-levendig verhaal te maken. Prachtig!

 

 

Schitterend stemgeluid

Metastasio voegde zelfs de niet-Bijbelse figuur van Gamari toe, die inderdaad soms nodig is voor de handeling. Hij werd gezongen door de Duitse bas-bariton Matthias Winckhler, die over een werkelijk schitterend stemgeluid beschikt: edel, glanzend en sonoor, werkelijk een lust voor het oor. Wel mocht zijn voordracht nog wat sterker en dramatischer zijn, maar dat kan een keuze geweest zijn.

Het koor had maar een paar minuten te zingen, en was, misschien daarom, teruggebracht tot 13 zangers, maar die volstonden uitstekend: het was krachtig en helder.

 

 

Voortreffelijk orkest

Mysliveček wees Mozart misschien ook de weg naar die kleine, geheimzinnige uitstapjes naar mineur-parallellen, in een muziek die overwegend majeur is: daardoor krijgen zijn noten nuancen en schakeringen die steeds weer aan Mozart doen denken, en dat is heerlijk. Het orkest snapt dat uitstekend, en speelt met veel inzet en betrokkenheid: ook hier worden nergens kantjes eraf gelopen. Soms had ik het idee dat er nóg meer in zat, qua dynamische contrasten, streekvoering en articulatie, bijvoorbeeld in wat scherpere syncopen. Dat is alleen maar goed en geeft ruimte voor verdere ontwikkeling voor dit voortreffelijke orkest.

Na een beeldschoon gezongen slotaria van Isaak volgde een enorm en welgemeend applaus. Op naar volgend jaar! Of had ik dat al gezegd?

Peter Schlamilch

 

Info:

https://www.omroepmuziek.nl/ntrzaterdagmatinee/

https://www.npoklassiek.nl/programmas/ntr-zaterdagmatinee

 

* Deze recensie betreft de live-versie in de zaal. De concertregistratie kan, door technische bewerking, soms afwijken.

You May Also Like

Beijer, Vos en Van Poucke brengen Russisch pianofeest in Rhenen

Alexei Lubimov viert zijn tachtigste verjaardag met zijn pianovrienden in Amsterdam

10e editie Cello Biënnale feestelijk van start

Tabea Zimmermann is de personificatie van de altviool