Alexei Lubimov viert zijn tachtigste verjaardag met zijn pianovrienden in Amsterdam
Gehoord op 29 oktober 2024 in het Muziekgebouw aan het IJ te Amsterdam.
Door Suus Blanke
September j.l. werd Lubimov 80 jaar. Een mijlpijl die hij (noodgedwongen) in meerdere Europese steden met verschillende collega’s vierde. Deze week vond het muzikale feest in Amsterdam plaats.
Broos, maar sterk
Pianist Alexei Lubimov is klein van stuk en ziet eruit of hij met de eerste beste windvlaag weggevaagd kan worden. Maar zoals vaker met dit soort personen, bezit hij een zeer sterke geest. Van meet af aan bezat hij een groot talent, waarmee hij zich tot veelzijdige pianist en één van de grootste pianopedagogen ontwikkelde. Maar helaas werd Lubimov geboren in een land waarin zijn mogelijkheden werden beperkt, wat hem ertoe bracht de (muzikale) vrijheid in zichzelf zoeken. Als laatste leerling van de legende Heinrich Neuhaus maakte Lubimov gebruik van de solide basis van de Russische pianotraditie. Ondanks tegenstand introduceerde hij als eerste Avant-garde componisten in de Sovjet-Unie. Omdat hij niet naar het Westen mocht reizen specialiseerde hij zichzelf in de Oude Muziek. Mede daardoor is hij zeer veelzijdig geworden. Na de val van de Sovjet-Unie kon Lubimov eindelijk zijn vleugels spreiden en trad overal ter wereld op. Met grote en kleine orkesten, in grote en kleine zalen.
Protestmuziek
Ook op oudere leeftijd bleek Lubimov onverzettelijk. Na de inval van Rusland in de OekraÏne speelde hij op 14 april 2022 in Moskou muziek van de uit de Oekraïne afkomstige Valentin Silvestrov. Daarna zette hij de tonen van een Impromptu van Schubert in. Vervolgens werd het concert onderbroken door de politie van Moskou. De pianist werd gesommeerd te vertrekken. Dat deed Alexei. Net als Silvestrov woont Lubimov op dit moment in Berlijn.
Onvoltooid
Zijn verjaardagsfeest in Amsterdam werd geopend door pianist Alexander Melnikov, die vanaf een telefoon een hartverwarmend bericht van pianist Andreas Staier (verblijvend in Azië) voorlas. Staier stak Alexei een hart onder de riem en memoreerde ook het voorval in Moskou. Daarna was het tijd voor de muziek. Lubimov opende zijn concert met de onvoltooide Fantasie in d klein (1782) van W.A. Mozart op een Conrad Graf fortepiano, gratis ter beschikking gesteld door Edwin Beunk. Hoewel de pianist fysiek moeilijk loopt is er niets mis met zijn hart, hoofd en handen. Lubimov speelde of hij op zijn leeftijd niets meer te verliezen had. Met risico, verfijnd en kleurrijk. De bassnaren vibreerde lelijk mee. Maar dat gaf juist charme aan deze uitvoering door een oude man op een nog op nog veel oudere vleugel. Lubimov vervolgde met Impromptu op.90 nr. 4. Waarschijnlijk als herinnering aan het onvoltooide, memorabele concert in Moskou.
Tweeëndertig variaties
Daarna nam Olga Paschenko plaats achter de Conrad Graf. Zij wist meteen een andere klank uit de vleugel te toveren met haar vertolking van Beethovens 32 Variationen über ein eigenes Thema in c (1806). Het klonk kleurrijk, solide en zeer virtuoos. Naast Olga’s vele activiteiten is ze ‘Hausmusikerin’ in het Beethoven-Haus in Bonn. Samen met Lubimov heeft Paschenko de Concerten voor twee piano’s van J.L.Dussek (1760-1812) opgenomen. Sinds zij haar studie cum laude afsloot in Moskou, woont zij in Nederland.
Scharen tussen de snaren
Voor de pauze vond voor mij het hoogtepunt van het muzikale feest plaats. Dit keer speelde Lubimov samen met Slava Poprugin op een moderne vleugel. Slava was in Moskou de leraar van Olga Paschenko. Inmiddels woont ook hij in Nederland en is als docent op het conservatorium in Den Haag de opvolger van pianist Naum Grubert geworden. Poprugin en Lubimov speelden Cinema, entr’acte symphonique de ballet Relâche van Erik Satie (1866-1925) Een Entr’acte is een tussenspel tijdens een voorstelling. Bijvoorbeeld om de de decors te kunnen wisselen. Satie schreef de muziek voor orkest. Daruis Milhaud is verantwoordelijk voor de bewerking voor piano vierhandig. Zo klonk de uitvoering echter niet. Er rammelde van alles mee, waardoor de klankleuren nog veel geestiger werden. Het was of John Cage aan de piano had zitten knoeien. Het was echter Lubimov zelf geweest die zeer zorgvuldig schroeven in de snaren had gedraaid en scharen ertussen had geplaatst. Volgens Poprugin alles ter ere en nagedachtenis van ‘prepaired piano’, geïntroduceerd door de Amerikaanse Cage. Het koppel heeft een vergelijkbare uitvoering op cd gezet.
Film met grote namen
Wat de muziek van Satie nog geestiger maakte, was dat tijdens hun uitvoering de film Entr’acte (1924) van René Clair werd vertoond. Wanneer je bedenkt dat de cinema toen nog geen dertig jaar bestond, oogt deze film, na 100 jaar(!), nog steeds ongelooflijk modern. Er zijn over elkaar schuivende beelden, beelden op z’n kop, beelden vertraagd afgespeeld, etc. Iemand die opstaat uit zijn doodskist en op mensen schiet die plotseling verdwijnen. Tot hij op zichzelf richt….. Als publiek zaten we te kijken naar een steeds terugkerende onderkant van een danseres met een veel te grote slobberende onderbroek aan. Opeens eens bleek zij een man met baard….. De film is gebaseerd op een boek van Francis Picabia, die samen met Erik Satie een rol in de film vervuld. Andere rollen worden o.a. gespeeld door de kunstenaars Marcel Duchamp en Man Ray. Op internet is deze film te vinden. Onderaan dit artikel staat een korte versie.
Absurdistisch
Na de pauze werd het absurditisch karakter van Satie en Picabia op andere wijze voortgezet. Als eerste verscheen Melnikov weer ten tonele en liet een verjaardagswens van de 89-jarige fortepiano specialist Malcolm Bilson (VS) op film zien. Vervolgens kondigde hij een programmawijziging aan. In ochtend zou Lubimov pianist Viachelav Shelepov (1991) gevraagd hebben feestelijker muziek te spelen dan de geprogrammeerde Sonate in e Hob. XVL/34van Joseph Haydn. Het zou de Sonate in g mineur van Domenico Scarlatti worden. Dat klonk mij al niet erg vrolijk in de oren. De uitvoering van Shelepov kreeg daardoor iets absurditisch, waardoor ik mij begon af te vragen of Alexei Lubimov het feestelijke, ironisch had bedoeld. Hoewel Schelepov volgens het programmaboekje kennis zou hebben van de historische uitvoeringspraktijk, was dat niet te horen in zijn spel. Hij speelde onevenwichtig met veel pedaalgebruik en dynamische verschillen. De pianist leek meer aan zichzelf te denken, dan aan de muziek. Met een fabelachtige techniek en een fantastisch legato vervolgde Viachelav zijn optreden met een grootse aanpak van de Variaties op Alyabiev’s Nachtegaaltje van Glinka. Hopelijk komt dit kleine zangvogeltje beter tot zijn recht op de cd die Shelepov onlangs bij Brilliant Classics heeft opgenomen.
De zee
Het absoluut muzikaal hoogtepunt na de pauze was het beeldend Dialoque du vent et de la mer van Claude Debussy. Eindelijk kroop Alexander Melnikov zelf achter de piano, samen met Olga Paschenko. Olga liet de donkere golven van de zee voortdurend in de bassen uitrollen, terwijl Alexander het licht in de diskant bracht. Ze hebben deze muziek op cd opgenomen en is een absolute aanrader!
Kitsch muziek
De laatste solo voor Lubimov was Kitsch-Muziek (1977) van Valentin Silvestrov (Oekraïne 1937). Alexei speelde het vast als protest tegen zijn vaderland en de altijd verheven muziek uit de romantiek. Componist Silvestrov zegt dat het begrip kitsch-muziek elegisch moet worden opgevat en niet ironisch. Hij schreef de, op de romantiek gebaseerde muziek, minitieus gedetailleerd op. Met vele nuances in duur, dynamiek en tempo. Het pedaal heeft hij een eigen partij gegeven. Het resultaat is bijna easy-listening. Al zal het vast niet eenvoudig te spelen zijn. Er klonken veel herhalende bassen en gebroken akkoorden met een melodie erboven. De diskant van de vleugel was helaas raar gestemd, waardoor de muziek niet helder, stralend en doorschijnend kon klinken. Kitsch was het wel. Onderaan dit artikel vindt u een betere opname door Lubimov.
Onvoltooid verleden tijd
Tot slot speelde Lubimov samen met Melnikov een onvoltooid quarte-main van Mozart, Larghetto & Allegro in Es KV deest (ca. 1781/83), in een arrangement van de Amerikaanse pianist en musicoloog Robert D. Levin. Waarschijnlijk om te laten weten dat het muzikale leven van Alexei Lubimov nog geen voltooid verledentijd is. Het lag voor de hand dat alle vier bevriende Russische collega-pianisten achter twee vleugels zouden plaatsnemen om de Grand Galop voor acht handen van Franz Liszt te spelen. Daarbij kwam Alexei tijdens de slotmaten naar voren als een clown. Overdreven zwaaiend met zijn armen de maat slaand.
Feestvreugde
Het was wel jammer dat deze avond in het Muziekgebouw de verlichting heel slecht en alles behalve feestelijk was. Zo zaten de pianisten in het donker en onstonden er lelijke schaduwen op hun hard werkende gezichten. Aan het einde van het concert stond een aantal pianisten zelfs in het donker. En dat terwijl de zaal de achterwand zo vrolijk zou kunnen kleuren. Het was dan ook geen uitbundig verjaardagsfeest, maar de feestvreugde zat in de muziek. Zoals het bij Alexei Lubimov hoort!
Suus Blanke
Info:
www.muziekgebouw.nl
Kort fragment uit de film Entr’acte:
https://www.youtube.com/watch?v=Fif9e6THwOI
Alexei Lubimov speelt muziek van Valentin Silvestrov: