Gehoord: NTR ZaterdagMatinee, werken van Mozart, Price en Beethoven, Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Michele Mariotti m.m.v. Randall Goosby, viool, 1 maart 2025, Concertgebouw Amsterdam.

Door Wenneke Savenije

 

Heilige missie

Nadat je de Amerikaanse violist Randall Goosby (1996) een paar noten hebt horen spelen weet je het zeker: hij moet een leerling van Itzhak Perlman zijn geweest aan de Juilliard School of Music, en dat blijkt ook zo te zijn. Van Perlman heeft hij die glanzende toon, die vlekkeloze techniek, die vloeiende streek en die sympathieke benadering van de muziek overgenomen, die straalt van oprechtheid, warmte en plezier, maar nooit wil imponeren om ‘de beste te zijn.’  Goosby ziet het als zijn heilige missie om ‘anderen met muziek te inspireren’ en legt daarbij een voorkeur aan de dag voor het promoten van Afro-Amerikaanse componisten, die niet of nauwelijks werden uitgevoerd of in de vergetelheid zijn geraakt. In de NTR ZaterdagMatinee speelde hij met zangerige fraseringen en een karamelkleurige klank het Tweede vioolconcert van Florence Price (1887-1953), de eerste Afro-Amerikaanse vrouwelijke componiste die vooral erkenning kreeg voor haar symfonieën, die tijdens haar leven daadwerkelijk een paar keer werden uitgevoerd. Maar na haar dood verdween Price al snel weer uit de belangstelling. Totdat een jong stel in 2009 een vervallen huis in de buitenwijken van St. Anne, Illinois kocht en daarin stapels partituren aantrof, die lagen weg te kwijnen onder een dak vol gaten, omringd door woekerend onkruid. Price’s nalatenschap werd gered en er ontstond weer aandacht voor haar muziek. Negen jaar later schreef Alex Ross in The New Yorker: ‘Niet alleen slaagde Price er niet in de canon te betreden; een groot deel van haar muziek kwam gevaarlijk dicht bij de vernietiging. Dat vervallen huis in St. Anne is een krachtig symbool van hoe een land zijn culturele geschiedenis kan vergeten.’

 

 

 

Florence

Price kreeg haar eerste pianolessen van haar moeder, gaf op haar vierde haar eerste pianorecital in haar geboorteplaats Little Rock (Arkansas), publiceerde op haar elfde haar eerste compositie en ging, onder voorwendsel dat ze Mexicaanse was om zo de heersende vooroordelen tegen Afro-Amerikanen te ontlopen, piano en orgel studeren aan het New England Conservatory. Daar kreeg ze ook lessen in compositie en contrapunt. In 1906 behaalde ze er met onderscheiding haar diploma als organist en muziekpedagoge. Twintig jaar later studeerde ze opnieuw compositie, orkestratie en orgel in Chicago, waar ze zich ook verdiepte in talen en de vrije kunsten. Na haar scheiding van de advocaat Thomas J. Price, speelde ze in bioscopen piano bij stomme films om voor haarzelf en haar twee dochters de kost te verdienen. Onder pseudoniem schreef ze ook liedjes voor de radio. Ze trok in bij de zwarte pianiste en componiste Margaret Bonds, met wie ze streefde naar nationale erkenning voor hun composities en concerten. Met succes, want Price won in 1932 de eerste prijs met haar Symphony in e en de derde prijs met haar Piano Sonata van de Wanamaker Foundation Awards. Op 15 juni 1933 vond de eerste uitvoering plaats van een symfonie die was geschreven door Afro-Amerikaanse componiste door een gerenommeerd orkest: het Chicago Symphony Orchestra o.l.v. dirigente Frederick Stock voerde de Symfonie in e uit. Er volgden meer uitvoeringen en Price bleef componeren totdat ze in 1953 overleed aan een beroerte. Price liet een rijk oeuvre na met orkestwerken, vocale werken, piano- en orgelstukken, kamermuziek en arrangementen van spirituals. In haar op de Europese traditie geënte muziek, verwerkte ze elementen uit de blues en spirituals, waarvan ze de melodieën, ritmes en syncopen vermengde met het muzikale idioom van de Westerse romantiek.

 

 

Metmorfoses

Randal Goosby is een groot bewonderaar van de muziek van Price, die hij bij toeval op het spoor kwam toen hij op YouTube zocht naar muziek van de Afro-Amerikaanse componist William Grant Still: ‘Ineens kwam er een symfonie van Florence Price voorbij. Die muziek trof me direct. Price bleef in mijn hoofd rondzingen en een paar jaar later, in 2020, besloot ik uit te zoeken of zij ook vioolmuziek had gecomponeerd. Van het bestaan van haar beide vioolconcerten wist ik toen nog niets. Toen ik de concerten leerde kennen, was ik meteen verkocht.’ … ‘De combinatie van muzikale invloeden die Price bij elkaar brengt hoor je niet vaak. Ze kreeg een traditioneel westerse opleiding, maar deed haar eerste muzikale ervaringen op in de kerk, waar ze in aanraking kwam met spirituals. En dan was er de volksmuziek die in haar familie al generaties lang werd doorgegeven. De vermenging van die haast tegengestelde muzikale invloeden maakt haar werk echt uniek. Je wordt steeds verrast. Op momenten waarop haar muziek voor mij het meest herkenbaar klinkt, is die heel Amerikaans, bijna American Songbook-achtig.’

 

 

Hoog in de lucht en onder de oppervlakte

Over het Tweede vioolconcert (1952) van Price zegt Goosby: ‘In het atletische passagewerk – de snelle toonladders en de gebroken akkoorden – is het soms best lastig, maar dat geldt eigenlijk voor de meeste vioolconcerten. Maar op een bepaalde manier speelt het stuk heel lekker, het ligt als het ware heel goed in hand. De viool kan schitteren als virtuoos en glamorous solo-instrument op de voorgrond, maar geeft op veel momenten ook een diepere laag aan het orkest. De soloviool gaat dan op in het orkest en brengt textuur aan in de muziek tijdens het concert. De manier waarop die momenten worden afgewisseld vind ik heel erg indrukwekkend.’ En daarmee verwoordt Goosby eigenlijk precies wat hij tijdens de NTR Zaterdagmatinee in geoliede samenspraak met het alert en empathisch  musicerende Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. de kundige Michelle Mariotti liet horen. In de virtuoze passages was zijn spel smetteloos en op lyrische momenten toverde hij warme aardetinten uit zijn viool, waarmee hij afwisselend boven het orkest uitsteeg met zangerige en elegante melodielijnen om dan weer onder te duiken in enerverende orkestpassages waaraan hij zich als het ware ondergeschikt maakte, alsof hij niet meer was dan een sensitief op zijn omgeving reagerende orkestmusicus met een solistische partij. Goosby legde bij zijn ‘metamorfoses’ een natuurlijke behendigheid aan de dag, had zich partituur van Price volledig eigen gemaakt en liet haar unieke idioom stralen. Bij wijze van toegift speelde Goosby nog zijn favoriete werk van Price: Adoration, een kort voor haar dood geschreven ‘liefdesgedicht’ voor viool en orkest (oorspronkelijk voor orgel, uitgevoerd in een bewerking voor strijkers), waarvan hij met smeltende toon een ontroerende vertolking gaf.

 

 

Mozart en Beethoven

Mariotti presenteerde zich al tijdens het eerste stuk op het programma, de Symfonie nr. 35 in D ‘Haffner’ KV 385 (1785) van Mozart, als een uiterst heldere, gedreven, muzikale en inspirerende dirigent, die een Harnoncourt-achtige benadering koppelt aan Italiaanse zangerigheid. Mede door zijn enorme ervaring in het dirigeren van opera’s, weet hij de muziek te ontleden tot een fascinerende opeenvolging van steeds anders uitgelijnde en gekleurde ‘karakters’, zodat Mozarts Haffner-symfonie bijna op een woordeloze mini-opera begon te lijken.

 

 

Indrukwekkend waren de muzikale levendigheid, de expressieve dynamiek, de voortdurende afwisseling tussen licht en schaduw en het heldere lijnenspel waarin hij de bekende noten van Mozart met een oplettend oor voor subtiele nuances en detail opnieuw geboren liet worden. Als een charmante choreograaf verleidde hij het orkest, dat tot de beste orkesten van Nederland behoort, tot sierlijke dansbewegingen op een koord dat hemel en aarde op organische wijze met elkaar verbond. Het klonk prachtig, evenals Beethovens Zevende symfonie waarmee het concert besloten werd. Ook al zo’n stuk dat iedereen kan dromen, maar waarvan Mariotti toch iets heel bijzonders wist te maken, zodat het als herboren klonk. Alleen al de manier waarop hij het openingsdeel liet overgaan in de treurmars getuigde van buitengewoon raffinement en een exquise smaak, waarna dit deel klonk alsof iedereen in de zaal net zijn geliefde was verloren, zo intens en oprecht trok de rouwstoet door de Grote Zaal van het Concertgebouw. Wat een bekwame dirigent! En met welk een speelplezier en souplesse volgden de musici van het Radio Filharmonisch zijn even uitgebalanceerde als diepgravende intenties. Alles aan Mariotti’s levendige lezing van Beethovens Zevende getuigde van muzikale intelligentie, verbeeldingskracht, ‘bouwkundig’ inzicht en orkestrale fijnzinnigheid. Bravo!

Wenneke Savenije

Foto’s: Milagro Elstak

 

Info:

http://www.zaterdagmatinee.nl/

Uitzending van dit concert:

https://www.npoklassiek.nl/uitzendingen/ntr-zaterdagmatinee/9bb98d24-87e1-4c14-8b6e-24f90727f832/2025-03-01-ntr-zaterdagmatinee