Gehoord: Kerstconcert met Schuberts Winterreise, 22 december 2024, Slot Zeist

 Door Wenneke Savenije

 

Een waaier aan betekenissen

Bariton Michael Wilmering en pianist Daan Boertien namen Schuberts Winterreise (1827), volgens velen de mooiste liedcyclus op aarde, op in september 2021 voor TRPTK. Dankzij corona hadden ze veel tijd om zich helemaal onder te dompelen in de muziek en de teksten van Wilhelm Müller, waarin verklankt en beschreven wordt hoe een eenzame man na een teleurstelling in de liefde door een onherbergzaam winterlandschap dwaalt. Zijn lange zwerftocht door de sneeuw wordt gezien als een metafoor voor de existentiële reis die ieder mens gedurende zijn leven moet afleggen. Maar volgens de Engelse tenor Ian Bostridge is de Winterreise ook een protest tegen Metternich, waarbij het harde, barre winterlandschap een metafoor zou zijn voor het feodale, autoritaire bewind van de Oostenrijkse kanselier waarvan Schubert een fel tegenstander was. Metternich had in de ‘Ehe Consens Gesetz’ uit 1815 bedongen dat huwelijkskandidaten in staat dienden te zijn om een gezin te onderhouden, anders was de echtverbintenis verboden. Dat maakte veel hunkerende jongen mannen wanhopig, die en masse hun toevlucht zochten tot het bordeel, waar ze niet zelden syfilis opliepen, een ziekte waaraan ook Schubert op veel te jonge leeftijd zou bezwijken. Mogelijk bestaat er ook een verband tussen Müllers teksten en de dramatische terugtocht uit Moskou van Napoleon en zijn troepen in 1812, waarbij talloze soldaten omkwamen door honger en kou. Zo inspireert de Winterreise tot steeds weer nieuwe betekenissen die vervlochten zijn met de geschiedenis en de cultuur van de tijd waarin de liedcyclus ontstond. En daarmee blijft de ontroerend mooie liedcyclus, die in wezen op weergaloze wijze alle stadia van eenzaamheid en ontzetting, wanhoop en hoop, liefde en verlangen, levenslust en doodsangst verkent, eeuwig jong en actueel.

 

 

Winterreise vanuit het hart

Wilmering schrok wel even toen TRPTK aan hem vroeg of hij een opname van dit meesterwerk wilde maken. Want hoe evenaar je als zanger de bijna heiligverklaarde opnames van o.a. Dietrich Fischer-Dieskau en Alfred Brendel, Matthias Goerne en Alfred Bendel of Ian Bostridge en Leif Over Andsness, om er maar enkele te noemen? Was zijn stem wel rekbaar en expressief genoeg? Moest hij de cyclus theatraal en dramatisch benaderen, of juist lyrisch en intiem? Eerst wilde hij weigeren, maar toen zag hij koningin Máxima in een interview met Matthijs van Nieuwkerken volkomen oprecht antwoord geven op soms best lastige vragen. Wilmering: ‘Ik was helemaal ontroerd, wat alles wat ze vertelde kwam recht uit haar hart. Toen realiseerde ik me: natuurlijk gaan mensen er iets van vinden, maar als ik Winterreise doe vanuit mijn hart, houd ik iets heel eigens over.’

 

 

Zo begonnen Wilmering en de in liedbegeleiding gespecialiseerde pianist Daan Boertien aan een fascinerende ontdekkingsreis, op zoek naar diepere betekenissen in de partituur van Schubert en de gedichten van Müller. Daarbij vonden ze elkaar in een ingetogen en poëtische, soms bijna afstandelijke maar juist daardoor ijzingwekkend indringende vertolking van de Winterreise, waarbij hun beider stemmen meesterlijk en subtiel met elkaar zijn vervlochten en de zeggingskracht zich beweegt tussen ultieme tederheid, diepbedroefde wanhoop, hartverscheurende eenzaamheid, hoopvolle verlangens, protest tegen het noodlot, spirituele berusting en wijze acceptatie.

 

 

Is de dood het einde?

Voor Wilmering, zelf een adoptiekind uit Colombia die opgroeide in een warm gezin in Zeist, is de hoofdpersoon van de cyclus niet zozeer een man met liefdesverdriet, maar een mens die zich weet te schikken in zijn lot en daarmee uitstijgt boven zijn eigen verlangens. In een interview in de Volkskrant vertelde hij: ‘Er valt zo veel van hem te leren, want wij kunnen tegenwoordig helemaal niet met lijden omgaan. Deze man blijft ook zonder hoop doorstappen, doorgaan. Zijn lijdensweg lijkt op die van Jezus. In het twintigste lied, Der Wegweiser, voel je dat hij in één keer door richting het einde gaat. Hij zegt: “Ik moet een weg afleggen waarvan nog nooit iemand is teruggekeerd.” Hier moet ik heel erg oppassen dat ik niet ga huilen, want dit lied raakt me altijd als een malle.’ Of de protagonist in het laatste van de 24 liederen, Der Leiermann, de dood ontmoet doet er voor Wilmering niet zoveel toe: ‘Is de dood überhaupt het einde? Dat denk ik dus niet. Het moment waarop hij daar aankomt, is zo kwetsbaar, zo prachtig.  Of hij doodgaat of niet: vanaf hier kan er iets nieuws ontstaan, wat dat ook mag zijn.’ De opname van Wilmering en Boertien werd in de pers vol lof ontvangen en dat was terecht, omdat dit geweldig goed aan elkaar gewaagde duo zich Schuberts Winterreise op een hele authentieke en integere wijze heeft eigen gemaakt.

 

 

Existentiële diepgang op Slot Zeist

En zo speelden Wilmering en Boertien vlak voor de kerst een soort thuiswedstrijd met Schuberts Winterreise in de concertzaal van Slot Zeist, waar het publiek al bij voorbaat extra enthousiast was omdat ze Wilmerink kennen als stadsgenoot. Zelf kom ik er niet zo vaak, dus het was in het statige maar bijna uitgestorven kasteel wel even zoeken naar de concertzaal. Die bleek helemaal boven te zijn: een omgebouwde zolder vol baronnen en baronnessen uit de omgeving, maar ook vol familieleden en jeugdvrienden van de zanger, die als jongetje in Zeist pas tot bloei kwam toen hij van de reguliere basisschool naar de Vrije School werd overgeplaatst, waar hij eindelijk zijn fantasie kwijt kon, Daar werd geacteerd en gezongen, en dat was precies wat de kleine Wilmering nodig had. Aanvankelijk was klassiek geen optie, maar toen hij op de Vrije School een solo in Pergolesi’s Stabat Mater mocht zingen was Wilmerink verkocht en wist hij dat hij een klassiek zanger wilde worden.

 

 

Tot geluk van de mensheid, want Wilmering heeft van nature een prachtige, soepele en warme bariton, die in lichte passages met de glans van zijde en op duistere momenten met de gloed van fluweel resoneert in alle registers. Daarbij staan zowel Wilmerink als de verfijnd en gedetailleerd pianospelende Boertien zichzelf op geen enkele manier in de weg met divaneigingen, psychische blokkades of onoverkomelijke zenuwen, die de vloeiende energie van de muziek kunnen doen stollen. Wilmering en Boertien vinden Schubert en elkaar vanuit hun hart, hun intelligentie, hun gevoeligheid en hun toewijding, zodat hun geïnspireerde en inmiddels nog meer gerijpte Winterreise van het begin tot het eind tot sterk de verbeelding sprak en werkelijk wist te ontroeren. Zo legde het duo de rode loper uit om hoopvol en vol goede moed de altijd weer enerverende feestdagen in te gaan. En als ze op de vleugels van Schubert al een kerstgedachte wilden uitdragen, dan was dat er een van zelfacceptatie, liefde en vrede.

Wenneke Savenije

Foto’s: Marco Borggreve, Jos Rek en Wenneke Savenije

 

 

 

Info:

http://www.michaelwilmering.nl

https://daanboertien.com/nl/