Koor en orkest van de Deutsche Oper Berlin o.l.v. Stefan Klingele. Met Evelyn Herlitzius (Leokadja Begbick), Thomas Cilluffo (Fatty), Robert Gleadow (Dreieinigkeitsmoses), Annette Dasch (Jenny Hill), Nikolai Schukoff (Jim Mahoney), Kieran Carrel (Jakob Schmidt), Artur Garbas (Bill), Padraic Rowan (Joe). Regie: Benedikt von Peter. Gehoord: 17 juli 2025, Deutsche Oper, Berlin

Door Peter Schlamilch

 

O jee, de premièrevoorstelling van Kurt Weills Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny (tekst van Bertolt Brecht) begint al op straat, waar merkwaardig uitgedoste figuren je een sinister ‘wilkommen’ heten, gaat dan verder in de foyer, waar de ‘Ouverture’ via luidsprekers te horen is en de openingsaria’s via beeldschermen te zien zijn. Er worden bellen geblazen, veel bellen. Wat is dit? Peter Fabers Werktheater rond de jaren tachtig (best leuk, overigens), of hangt men hier in Berlijn echt nog aan de communistische jaren dertig, waarin de Dreigroschenoper, van dezelfde auteurs, hoge ogen gooide?

 

 

Verleidelijk maar innig

Dit wil ik niet, dacht ik al snel, maar de nieuwsgierigheid begon te overwinnen: er werd eigenlijk best goed gezongen, en al die koorleden die zich, uitstekend live zingend, tussen het publiek begaven hadden ook wel wat? Wat was de bedoeling? Zit het orkest soms alleen in de zaal? Een snelle blik naar binnen gaf me gelijk, en ook steeds meer toeschouwers kregen het door: het orkest van de Deutsche Oper Berlin speelde onder leiding van Stefan Klingele de sterren van de hemel, en de zaal raakte daardoor steeds voller, hoewel alle stoelen afgedekt waren – moesten we echt de hele avond staan? Mooi niet, dachten enkelen, die ondeugend toch gingen zitten – onverstandig, want de volhouders werden verleid door de animeermeisjes die uiterst verleidelijk maar toch innig, zich om enkele bezoekers heen slingerden – mij fluisterde er een me bijvoorbeeld ten afscheid in mijn oor: ‘Alle großen Unternehmen haben ihre Hindernisse’ – mysterieus, hoor. Maar ook het dansen was van korte duur: een ‘storm’, de tyfoon, raasde over de stad Mahagonny, en het complete publiek werd het toneel opgejaagd, waar het orkest inmiddels volledig naar achteren was verschoven, en tientallen matrassen waren klaargelegd waarop de toeschouwers zich mochten neervleien, hoewel er ook wat stoelen aan de zijkant stonden.

 

 

Moord en chaos

Mijn aanvankelijke scepsis was verdwenen: Weils muziek was eigenlijk behoorlijk goed, hoewel zij in deze licht ingekorte versie (altijd nog 2 uur zonder pauze) nog beter was: er zit wel heel veel socialistische marsmuziek in, maar wordt steeds, en precies op tijd, weer afgewisseld met werkelijk prachtige aria’s, duetten en ensembles, waarvan de Alabama Song de bekendste is. Kennelijk waren we, als publiek, inwoners van Mahagonny, de door drie criminelen gestichtte stad waar alles mag zolang er maar betaald wordt. De stad groeit en trekt veel mensen aan. Ze gokken, bezoeken de hoeren en drinken de hele dag door. Alles eindigt uiteindelijk in moord en chaos, en de stad verdwijnt van de aardbodem.

 

 

Ongemakkelijk

Aanvankelijk gaat alles er vredig en gemoedelijk aan toe en ik zat tussen een tenor en een bas uit het koor, die niet alleen bijzonder zuiver en alert zongen (wat nog heel lastig is met een dirigent op een monitor en een oortje in voor het geluid), maar ook met hoge kwaliteit, dat alles terwijl ze volkomen natuurlijk speelden en de toeschouwers bij het verhaal betrokken. Dergelijke publieksparticipatie kan al heel snel ongemakkelijk worden, maar dat deed het niet, waarschijnlijk door de instructies van regisseur Benedikt von Peter, die iedereen kennelijk had weten te overtuigen diep in het spel te blijven – en het lukte!

 

 

Ellende en geweld

‘Denn wie man sich bettet, so liegt man / Es deckt einen keiner da zu / Und wenn einer tritt, dann bin ich es / Und wird einer getreten, dann bist’s du.’ Duidelijker kan het gitzwarte wereldbeeld dat beide communistische auteurs van het kapitalisme hadden niet geschilderd worden, en de hele voorstelling was een overtuigende illustratie ervan: in een wereld waar zelfs de liefde nog om geld draait, wordt al snel iets ‘gemist’ en draait alles uit op ellende en geweld.

Het koor, vlak nadat de stad toch gespaard blijft voor de tyfoon, klonk prachtig, en hier moet de geluidstechniek genoemd worden: zonder ook maar één keer ‘rondzingen’ of andere technische storing werden alle zangers, vanwege de bewegingen over enorme afstanden, allemaal versterkt – op zich jammer natuurlijk, maar voor deze éne keer was het werkelijk zinvol en slechts een middel, geen doel. Sowieso verloopt de hele show vlekkeloos, zonder technische of muzikale haperingen, wat mede te danken is aan dirigent Klingele, die met veel stijlgevoel en met precies de juiste tempi en energie de zaak bewonderenswaardig bij elkaar houdt, terwijl de complete voorstelling zich toch echt achter zijn rug afspeelt.

 

 

Voordracht en aanwezigheid

De grote Duitse sopraan Evelyn Herlitzius zette een angstaanjagende crimineel Leokadja Begbick neer, met veel toneelpresènce en vocaal zeer indrukwekkend en met precies het juiste gevoel voor Weill – ironie en cynisme druipen er werkelijk vanaf, alles uitstekend in beeld gebracht door de cameramensen die onopvallend maar accuraat acteren – videokunst zoals het moet: geen fancy effecten, maar de kern van de voorstelling in beeld brengen zonder irritante bijbedoelingen.

Groot compliment aan alle solisten, overigens, want het moet enorm ingewikkeld zijn om zulke veeleisende muziek al acterende over een toneel vol toeschouwers en zonder contact met de dirigent te zingen. Speciale vermelding ook voor de Berlijnse Annette Dasch, ook al zo’n zangeres die met alle groten der aarde heeft gewerkt, en haar toneelervaring met volle kracht over het gefascineerde publiek uitgoot, of liever: uitstortte – wat een energie en vocale oerkrachten heeft deze vrouw, die haar Jenny, het eenzame meisje dat alleen nog redding ziet in het afzweren van de liefde en zich te verkopen aan de mannen van Mahagonny. Haar Alabama Song was een menging van verdriet, nostalgie en soms cynisch Sprechgesang, en ze maakte diepe indruk met haar stem, voordracht en aanwezigheid.

 

 

Communistische heilsgedachten

Robert Gleadow als Dreieinigkeitsmoses deed het uitstekend, en Nikolai Schukoff als Jim was groots: wanhoop, overmoed en uiteindelijke ondergang: hij speelde en zong het allemaal zo sterk en overtuigend dat het publiek het allemaal ademloos bekeek – wat een voorstelling was dit. Als dan ook nog het hele publiek de uitgedeelde muzieknoten uit volle borst meezingt (Duitsers kunnen bijna allemaal noten lezen) is de avond compleet, hoewel het echte gevaar inmiddels niet meer het kapitalisme is, maar de communistische heilsgedachten die het willen vernietigen. Overigens werd de première in 1930 verstoord door de opkomende fascisten.

 

 

Passiemuziek

Maar dat moet u zelf maar gaan zien, in deze fantastische voorstelling die volgens de componist het verhaal van Sodom en Gomorra is – de stad moet, net als in de Bijbel, ondergaan met ‘alle rechtvaardigen en zondaars’. Anders dan in de Bijbel wordt de stad niet door externe krachten vernietigd, maar gaat ten onder aan een ‘Umwertung aller menschlichen Werte’, door een morele catastrofe. Jim, de prediker van de nieuwe moraal, wordt volgens zijn eigen wetten veroordeeld, en zijn lot wordt haast blasfemisch vergeleken met de veroordeling en Kruisiging van Christus, inclusief de laatste doodskreet en het laatste water. Ook God komt nog even langs, maar wordt, machteloos, weggehoond. Als dan ook nog, vrijwel onherkenbaar, wat Passiemuziek van Bach te horen is, zijn we getuige geweest van een waar kunstwerk, dat zeker een reis naar Berlijn waard is!

Peter Schlamilch

Info:

https://deutscheoperberlin.de/de_DE/production/aufstieg-und-fall-der-stadt-mahagonny.1355958