Recensies

Hoorcollege Arabische muziek door pianist Marouan Benabdallah

by De Nieuwe Muze 14 augustus 2025 440 Views

Marouan Benabdallah piano. Salim Dada, Dia Succari, Amer Ali, Zad Moultaka, Mohammed Fairouz, Paul Ben Haim, Nabil Benabdeljali en Camille Sait-Saëns. Gehoord: Concertgebouw Amsterdam, 9 augustus 2025

Door Suus Blanke

Arabaesque

Het valt natuurlijk niet mee om op te vallen tussen de enorme hoeveelheid goede pianisten op aarde. En een Marokkkaanse (achter)naam zal in de klassieke muziekwereld misschien ook niet meewerken. Waarschijnlijk heeft pianist Marouan Benabdallah zijn cariërre daarom over een andere boeg gegooid. In 2011 won hij, tussen pianisten als Danill Trifonov en Boris Giltburg, de prijs voor de beste uitvoering van de Israëlische compositie tijdens de Arthur Rubinstein International Piano Master Competition in Tel Aviv. Hij moest de prijs delen met de inmiddels deels in Nederland woonachtige Japanner Kotaro Fukuma. Drie jaar later besloot Benabdallah zich toe te leggen op repertoire dat geschreven is door Arabische componisten, wat natuurlijk een loffelijk streven en een enorme uitdaging is. Het heeft de pianist geen windeieren gelegd, want hij is met zijn repertoire en programma Arabaesque de hele wereld afgereisd langs grote zalen en zo belandde hij afgelopen zaterdag in het Concertgebouw.

Duizend en (g)één (sterren)Nacht.

Het Concertgebouw had dit concert aangekondigd met een heel mooi plaatje waarop de pianist voor een Arabisch Paleis zit piano te spelen, terwijl hij met glinsterende sterren(stof) wordt omgeven. Een avondje Duizend en één Nacht op hoog niveau, waarin wij als publiek ons in het Concertgebouw in andere sferen konden wanen. Mijn buurman was er zelfs met een omweg voor uit het Oosten van het land gereisd om dit bijzondere uitverkochte recital mee te kunnen maken.

Het was de Concertzaal niet gelukt met de naam Benabdallah Arabische bezoekers te trekken en van een heerlijke sluimerende zomeravond naar de sterren kijken, was ook al geen sprake. In plaats daarvan kregen we het gehele concert een hoorcollege in het Engels, van een zeer intelligente, wat suffig uitziende professor met een zwart omrande bril, die zijn verhaal muzikaal illustreerde aan de piano. Kennelijk was de pianist ervan uitgegaan dat iedereen de uitleg in het Engels goed kon volgen in een concertzaal die geen akoestiek heeft van een collegezaal aan een Universteit. Helaas kon hij zijn bevlogenheid niet over het voetlicht brengen en het publiek kreeg ook niet de makkelijkste muziek te horen, waardoor het een aantal bezoekers te veel werd. Na het (gratis) drankje konden zij niet de beleefdheid opbrengen om na de pauze het vervolg bij te wonen. De pianist maakte er bij opkomst een grapje over, maar erg leuk was het natuurlijk niet voor hem. Hij zei vergoedelijkend dat hij het gewend was, of erger had meegemaakt, en bedankte ons dat we waren gebleven. Het was jammer dat een deel van zijn publiek de waarde van dit recital niet heeft kunnen begrijpen, of zij hadden andere verwachtingen gekoesterd, want de keuze van de muziek door Benabdallah was kwalitatief overtuigend.

Syrisch-Frans Impressionisme

Bij aanvang vertelde Benabdellah dat hij tijdens zijn zoektocht vanaf 2014 naar muziek van Arabische componisten, heel veel slapeloze nachten had gekend omdat hij niet kon kiezen uit de meer dan 100 werken, welke hij zou gaan instuderen voor een uitvoering. Dat was goed te begrijpen, al voldeden de gekozen composities bijna geen van allen aan de verwachting van Arabische muziek. Dat kwam omdat de meest gespeelde componisten in Europa hebben gestudeerd, of er zelfs zijn geboren! Kennelijk maakten deze Oosterlingen zich liever de overheersende Europeese compositietechnieken eigen. Zo een componist is de uit Aleppo (Syrië) afkomstige Dia Succari (1938-2010), die in Parijs o.a. compostie bij Messiaen studeerde en vervolgens de rest van zijn leven in Frankrijk bleef wonen. Succari bestudeerde de Arabische muziek en zijn ritmes en heeft deze in zijn muziek gefuseerd met klanken van zijn geliefde Debussy, Fauré en Ravel. Zijn Sama uit Suite Syrienne (1965) kwam eerder Frans-Impressionistish over, dan Arabisch. Dat gold ook voor Tableau (2012) van de veel jongere Amer Ali (1990), de enige componist van het gezelschap die in zijn eigen land Syrië heeft gestudeerd, maar op dit moment in Duitsland werkzaam is. Volgens Benabdallah heeft Amer in zijn geboorteland Daphnis et Chloé van Ravel gehoord en gezien en was hij daar zo van onder de indruk, dat zijn muziek georïenteerd is op het Franse Impressionisme. Zijn Tableau zou volgens de pianist het kleine broertje of zusje van Ravel’s Une barque sur l’océan kunnen zijn. Aan het einde van het concert zei Benabdallah dat zijn voorkeur uitgaat naar muziek van de twintigste eeuw. Dat zegt veel over zijn muzikale keuze voor zijn project Arabaesque, want op You Tube heb ik een veel moderner en experimenteler werk van Amer Ali gevonden.

Marokkaanse Chopin en een Amerikaanse Fairouz

Pianist Marouan Benabdallah (1982) is geboren in Rabat en heeft een Marokkaanse vader en een Hongaarse moeder, die hem vanaf zijn vierde jaar pianoles gaf. Op zijn dertiende verhuisde Benabdallah naar Hongarije om aan het Béla Bartok Conservatorium te studeren. Daar rondde hij zijn opleiding in 2007 af en ontving een jaar later de Hongaarse Medaille van Verdienste door het Hongaars Parlement. Zijn landgenoot Nabil Benabdeljalil (1972) heeft gestudeerd in Marokko, Kiev en Straatsburg, om daarna weer terug te keren naar Marokko waar hij muziekwetenschappen doceert aan de Universiteit van Hasan II. Tot mijn verrassing klonk zijn eerste Nocturne alsof hij tijdens de negentiende eeuw in de leer was geweest bij Chopin! Onderaan dit artikel kunt u dit beluisteren en op youtube zijn meerdere Nocturnes van Benabdeljalil te vinden.

Mohammed Fairouz (1985) was de enige Arabische componist van deze avond, die met Egyptische roots in Amerika is geboren en getogen. Hij is momenteel één van de meest succevolle componisten en De Nederlandse Opera heeft in 2017 zijn The New Prince op de planken gebracht. Benabdallah vertolkte El Male Rachamin, waain Fairouz de Hongaars-joodse componist György Ligeti gedenkt. De compositie is gebaseerd op het gelijknamige gedicht van Yehuda Amichai en brengt de joodse klanken en muziek uit het Midden-Oosten samen. Heel even hoorden wij heel vernunftig het lied Hava Nagila (Laat ons gelukkig zijn), in de muziek van Fairouz langskomen.

Gevluchte Duitser en een Fransman in Afrika

De Duitser Paul Frankenburger/ Paul Ben-Haim (München 1897- Tel Aviv 1984) genoot zijn muzikale opleiding in München en was assistent-dirigent van Bruno Walter en Hans Knappertsbusch. In 1933 vluchtte hij voor de Nazi’s naar Israël, waar hij zijn naam veranderde in en werkte de rest van zijn leven in dit land als componist en dirigent. Hij liet een behoorlijk oevre na, en schreef o.a. een pianosonate, opgedragen aan zijn land- en lotgenoot Menahem Pressler. Hij veranderde zijn modern Duits/ Weense muziek in composities met Arabische invloeden, omdat hij een Israelische stijl wilde ontwikkelen. Tijdens zijn eerste jaar in Israël schreef hij vijf stukken voor piano (1934) waarvan Pastorale echter meer leek op The Little Shepherd van Debussy, terwijl na de Canzonetta er een heel ritmisch, virtuoze Toccata klonk.

Ook heel virtuoos is het werk Afrika van Camille Saint-Saëns (Parijs 1835- Algiers 1921), die was uitgeweken naar zijn geliefde Algarije (toen een Franse Kolonie) om de dood van zijn moeder te verwerken. Saint-Saëns bezocht ook Egypte, en verwerkte Noord-Afrikaanse melodieën en ritmes in deze muziek, die bekendstaat als Fantasie voor piano met orkestbegeleiding. Origineel schreef de componist het werk voor twee piano’s, produceerde snel een orkestpartij en bewerkte Afrika daarna voor pianosolo. Benabdellah vertelde dat hij de versie voor piano en orkest eigenhandig heeft bewerkt voor pianosolo, voordat hij de solobewerking van Saint-Saëns vond. Daarom speelde hij zijn eigen versie, die hij waarschijnlijk heeft aangepast bij een film, die wij helaas niet te zien kregen. Dan was het concert misschien wat spannender en vrolijker afgesloten.

Vermengde klanken

De meest Arabisch klinkende muziek was van Zad Moultaka (Libanon 1967) en Salim Dada (Algarije 1975). Moultaka komt uit een artistiek gezin en studeerde naast compositie ook beeldende kunst en nam zelfs deel aan de Biënnale van Venetië. Zijn twee muwashshahs uit ‘Zaàrani’(2002) zijn gebaseerd op Arabische liefdespoëzie en Moultaka heeft geprobeerd de kwarttonen uit de Arabische muziek op de piano te suggereren.

Salim Dada (1975) studeerde, behalve muziek(wetenschappen) ook medicijnen, maar maakt carrière in de toonkunst en heeft daarnaast tijd om voor de UNESCO te werken. Dada streeft naar een brug tussen Oost en West en zijn muziek wordt gezien als een boodschap voor Vrede en Dialoog tussen Europeanen en de Arabische Moslims. Eén van zijn composities is gespeeld door het Nederlandse Calefax Rietkwintet en in zijn Miniatures Algériennes (2009) werd het meest duidelijk het leven in het Arabische Algarije voor ons Westerse mens in het Concertgebouw tot klinken gebracht. Onderaan dit artikel kunt u de Miniaturen beluisteren die worden uitgevoerd door Boho Strings uit België als deel van hun programma Cordes d’Amour, voor wie de componist zijn pianosolo in 2010 heeft bewerkt.

Pianospel met risico’s

Benabdallah wist Miniatures Algériennes het best op de piano te verklanken. Hoewel ik denk dat de pianist beter kan, klonken de impressionistische werken ongenuanceerd en hard. In een interview vertelde Benabdallah dat grote pianisten de bekende pianowerken veel te gepolijst als een musemstuk op het podium tot klinken brengen, wat volgens hem heel saai is. Zij zouden spontaniteit missen en als musicus geen risico’s durven nemen. Benabdallah nam heel veel risico’s in het Concertgebouw, maar zette daardoor een onevenwichtig, virtuoos spel neer, zonder muzikale spanning. Hij had vooral gekozen voor (impressionistische) muziek met veel snelle noten, waarop na zijn olympische inspanningen op het podium, het publiek luid applaudiseerde. Heel jammer voor dit prachtige muzikale project Arabaesque, dat het niveau van de overige uitvoeringen hierbij vergeleken enigszins achterbleef.

Suus Blanke