Recensies

Arctic Philharmonic laat filmisch koude wind door het Concertgebouw waaien

by De Nieuwe Muze 24 augustus 2025 526 Views

Arctic Philharmonic o.l.v. Nicolò Foron. Viool: Eldbjorg Hemsing, Spreekstem; Christiaan Kuyvenhoven. Thoresen, Rautavaara, Sommerro, Palmgren, Fjellheim, Shea en Grieg. Gehoord: Concertgebouw Amsterdam, 16 augustus 2025

Door Suus Blanke

Groot succes

Het zomerconcert was een groot succes en na afloop kwam er zoveel publiek op de Meet & Greet in de Spiegelzaal af, dat ik paniek in de ogen van het personeel van het Concertgebouw las. Het paste allemaal net in de zaal en de klinkende glazen en enthousiaste stemmen moesten door gespreksleider van Christiaan Kuyvenhoven worden gedempt. De sterren van de avond, dirigent Nicolò Foron en violiste Eldborg Hemsing, zaten naast de verrassing van de avond, te weten Kuyvenhoven, die op fantastische wijze als een ervaren acteur teksten had gedeclameerd. Kuyvenhoven heeft het script, op verzoek van de programmeur van de Vriendenloterij Zomerconcerten, zelf geschreven voor dit samengestelde concert en de concertbezoekers zullen als extra service de tekst in hun mailbox ontvangen.

Onder het publiek bleken zich veel reizigers te bevinden, die met hun avontuurlijk geest door Lapland waren getrokken en zelfs meerder malen een bezoek aan Spitsbergen hadden gebracht. Zij waren zeer onder de indruk omdat zij de landschappen in de muziek hadden herkend, wat als Scandinavië-ganger ook voor mij gold. In het midden van de zaal zat een beginnende tiener in een toepasselijk ijskoud, blauw maatpak inclusief stropdas, die als eerste zijn LP Arctic mocht laten signeren. Na de Meet & Greet ontstond er een zeer lange rij, want de opname was in de hal als warme broodjes over de toonbank gegaan.

Noorderlicht

Een aantal jaar geleden was het Concertgebouw tijdens de zomerconcerten in een Disney-achtige verlichting gehuld, waarover door de doorgewinterde concertganger veel werd gemopperd. Dit jaar is dat (gelukkig) beperkt gebleven tot een bloemstuk langs het orgel. Voor dit concert was aangekondigd dat de concertzaal zou veranderen in een ijzige ruimte vol epische vergezichten met behulp van een spectaculair lichtplan. Wie hier voor verantwoordelijk was en het heeft uitgevoerd werd er vreemd genoeg niet bij vermeld, maar ik wist niet dat de grote zaal zo een grote diversiteit aan verlichting en kleuren heeft. Boven het podium hingen witte transparante doeken, als zijnde de sluiers van het noorderlicht, waarop behalve allerlei kleuren, ook de sterren aan de donkere hemel werden geprojecteerd. Er stonden spots op het podium, waarin we in een schijnsel de wolken en mist zagen langsdrijven. In de hele zaal verspreid hingen peervormige lampen die steeds een andere kleur kregen. Soms werd de zaal helemaal ondergedompeld in een ijskoude blauwige ruimte, dan weer was de zonnegloed van de laagstaande zon zichtbaar. Onderwijl kon het publiek in de steeds van kleur wisselende donkere poolnacht naar muziek luisteren van, op Jacob Shea na, Scandinavische componisten.

Muziek uit Noord-Europa

De meest bekende componist uit Scandinavië is nog steeds Edvard Grieg (1843-1907), wiens muziek deze avond een stevige muzikale basis gaf. Wie in de natuur van Noorwegen heeft vertoefd herkent deze gelijk in de muziek van de componist waarin op de enorm hoge en zware bergketens met een lage boomgrens, toch steeds weer tere bloempjes tevoorschijn komen. Of wanneer je hoog op een berg staat en uitkijkt over de wijdse zee, waarin de bergen steeds lager worden, totdat ze langzaam in het water verdwijnen. De geluiden van de natuur in het Noorden werden op een adventgardistische wijze verklankt in Only White uit Sound of the Arctic van de Noor Lasse Thoresen (1949). We hoorden de gure ijzige wind, de dieren die elkaar zochten, het gevladder van wegvliegende vogels door het wapperen van de bladmuziek en de ijsregens met behulp van een oeroud instrument: de regenbuis. Het gefluit van de vogels werd overgenomen door een opname gemaakt bij de poolcirkel en de moerassen rond Liminka in Finland. Op basis van deze opname schreef de Finse componist Einojuhani Rautavaara (1928-2016) zijn meest bekende werk Cantus Arcticus, op. 61 (1972), waarvan de drie delen verspreid over de avond werd uitgevoerd. In Suo gaan twee fluiten een duet aan met diverse moerasvogels, in Melankolia klinkt de strandleeuwerik en in het derde deel zwemmen de zwanen voorbij, begeleidt door muziek van de componist die zich niet aan de compositorische coventies hield en een synthese maakte tussen nieuwe technieken en traditie. Henning Sommerro (1952) is traditioneel klassiek opgeleid, maar speelde in de band The Tramps en schrijft vooral filmmuziek. Hij werd bekend met Varsog (1971) dat in een arrangement van Ben Palmer, die voor meerdere bewerkingen op deze avond verantwoordelijk was, tijdens dit concert werd uitgevoerd. Snörflingor (sneeuwvlokken) werd op muziek gezet door Selim Palmgren (1878-1951), een pianist en componist die de Finse Chopin werd genoemd en samen met Sibelius wordt gerekend tot de Finse Nationale School. De enige Sami (geboren in Lapland) componist waarvan deze avond muziek klonk was Frode Fjellheim (1959) Hoewel hij klassieke muziek doceert aan het Conservatorium van Trondheim, schijft hij vooral voor films. Zijn muziek is o.a. door de Disney Studio’s als openingsnummer voor de Film Frozen gebruikt, dat gebassserd is op het sprookje De Sneeuwkoningin van de Deen H.C. Andersen. Van de Amerikaan Jacob Shea, die vooral filmmuziek schreef voor o.a. Planet Earth II en III, klonk the Arctic Suite (2022). Deze suite staat in zijn geheel op het album Arctic door de Arctic Philharmonic, aangevuld met een bewerkt lied van Grieg, de Sneeuwvlokken van Palmgren en Under the Artic Moon (2022) van Fjellheim, met daarbij nog lichtere muziekstukken.

Eldbjorg Hemsing op viool

De vioolsoliste van deze avond, Eldbjorg Hemsing, speelde mooi maar van diepgang was niet veel te merken. Dat lag waarschijnlijk aan de muziekkeuze voor deze avond, die prachtig in elkaar overliep en zo één geheel vormde. De vijfendertigjarige violiste heeft al een keur aan opnames van grote en nieuwe vioolconcerten van o.a. Tan Dun gemaakt, en is met haar instrument langs alle grote zalen van de wereld getrokken. Waarschijnlijk heeft ze meer bekendheid in het noorden van Europa, want ze trad als kind al op voor de koninklijke familie van Noorwegen en heeft een Nobelprijs-uitreiking muzikaal omlijst. Hemsing speelde haar solo’s in het Concertgebouw verdeeld over de avond met een glasheldere, verfijnde, kernachtige toon waarmee de violiste de muzikale lijnen duidelijk tekende. De soliste stond in een paarsblauwe jurk op de trappen, speelde op het podium en verdween dan ook weer ineens, om ergens anders weer op te duiken. Ze vertelde dat het bij de repetities tot veel hilariteit had geleid, omdat je in de ruimtes onder het orgel en achter het podium heel makkelijk kunt verdwalen.

Christiaan Kuyvenhoven als verteller

Hetzelfde gold voor Kuyvenhoven, die ook zijn weg in het Concertgebouw moest zoeken, omdat hij onzichtbaar, ook op de trappen, dan weer op het rechter zijbalkon, of in de zaal en zittend op het podium zijn tekst uit het hoofd declameerde. Zijn verhaal handelde over de (bedreigde) natuur en de dieren in het noorden, grote ontdekkingsreizigers, het smeltende ijs dat bestaat uit niet te tellen verschillende ijskristallen die allemaal anders zijn. In de donkere zaal vroeg hij een vrouw zijn lantaarn vast te houden, zodat hij een Inuit-sprookje kon voorlezen over de Raaf en de Walvis: De raaf vliegt een walvis binnen en ontmoet een jongevrouw die hem vraagt de vlam niet te doven. Wanneer hij dat toch doet sterft zij. De raaf beseft niet dat de vrouw de ziel was en de vlam het Licht. In plaats daarvan vliegt hij naar buiten en veranderd in een lelijk mannetje, die trots is op zijn daad geweldige aardse successen behaalt..

Nicolò Foron, dirigent met een Nederlands tintje

De Duits-Italiaanse dirigent Nicolò Foron (1998) sprak in uitstekend Nederlands (weliswaar met accent) aan het einde van het concert zijn dankbaarheid uit omdat dit zijn debuut in het Concertgebouw was geweest. De dirigent met zijn opvallend mooie rode krullen heeft zijn opleiding o.a. in Nederland genoten bij Ed Spanjaard en Jac van Steen en woonde in die tijd in de Jordaan in Amsterdam Hij wist waarschijnlijk al heel jong dat hij dirigent wilde worden, want hij dirigeerde in zijn jonge jaren het Zeeuws Orkest en op zijn website staan ontroerende foto’s waar hij o.a. les krijgt van Bernhard Haitink, Marc Albrecht en Jorma Panula. De laatste is tevens de docent van aankomend chefdirigent van het Concertgebouworkest Klaus Mäkelä geweest. Tijdens het concert in combinatie met de filmische muziek en de lichtshow leek de inmiddels in Londen woonachtige dirigent, weggelopen uit een Harry Potter film. Maar zijn liefde voor muziek reikt ver voorbij dit filmische concert, gezien het feit dat hij vorig jaar samen met Deutshes Symphnie-Orchester Berlin de Symphonie Fantastique van Berlioz en D’un soir triste van de nog zeer jonge Lily Boulanger heeft opgenomen. Met zijn jeugdige zekerheid leidde hij het Arctic Philharmonic muzikaal en had hij het orkest totaal in de hand en zo klinkt de eerste cd-opname onder zijn leiding ook.

Arctic Philharmonic

Als Nederlander kunnen wij het ons bijna niet voorstellen, maar ook boven de poolcirlkel in Noorwegen kent het land een symfonieorkest: The Arctic Philharonic, afkomstig uit het gebied waar de zon een zomer lang niet onder gaat, maar in de winter niet bovenkomt. Het gehele orkest was de ongeveer 2000 km naar het zuiden gevlogen om in Amsterdam te komen spelen als onderdeel van een tounee. Wanneer ze dat met de auto zouden hebben gedaan, zou daar nog eens 1000 kilometer bijkomen vanwege alle bergen en fjorden. Het orkest is een samenwerkingverband tussen de steden Bodo en Tromso, waartussen de afstand ruim 300 kilometer is en per auto zelfs ruim 500 kilometer. Wanneer je dit allemaal bedenkt hoeven leden van Nederlandse orkesten nooit meer te klagen……, al zijn de georgafische en maatschappelijke omstandigheden niet helemaal te vergelijken. Ondanks de grote fysieke afstand in eigen land (Tromso-Oslo 1150 tot 1750 km) en dan nog de afstand tussen het nog zuiderlijk liggende Europa, kwam het orkest artistiek gezien zeker niet uit een achterstand-gebied. De musici speelden goed en verzorgd en solisten als Anna Federova zijn bereid voor hen naar het hoge noorden te vliegen.

Avontuurlijk publiek

Het was een mooie avond die uitstekend in een serie als de Zomerconcerten past, waarin de trotste Noren hun indrukwekkende landschappen via de muziek aan Nederland konden overdragen. Toch zal niet iedereen gelukkig zijn geweest met de filmische muziek, geïllustreerd door een lichtshow. Daarom zou het fijn zijn wanneer solisten en orkest naar Amsterdam kunnen terugkeren met een ander programma, zoals b.v. het Vioolconcert van Sibelius of zijn symfonieën die zo prachtig het Finse landschap verklanken. En wie weet zijn de avontuurlijke reizigers die het Concertgebouw deze avond hebben bezocht zo door dit concert geïnspireerd, dat zij komend seizoen naar Peer Gynt van Grieg komen luisteren, of zich laten overweldigen door de Vijfde symfonie van Sibelius.

Suus Blanke