Gehoord: Mozarts Mooiste, Nederlands Kamerorkest o.l.v. Liza Ferschtman, 24 november 2024, Concertgebouw Amsterdam

Door Wenneke Savenije

 

‘Mozarts muziek is vrij van alle overdrijving, van alle scherpe breuken en tegenstellingen. De zon schijnt maar verblindt niet, verbrandt niet en verteert niet. De hemel buigt zich over de aarde, maar verzwaart haar niet, verplettert of verslindt haar niet.’

                                                                                                                                                                       Karl Barth

 

 

Mozart als kwikzilver

Ze lag er even uit, omdat ze net een baby heeft gekregen. Maar nu violiste Liza Ferschtman weer terug met zoveel positieve energie en speelplezier, dat je zou hopen dat ze met het Nederlands Kamerorkest alle Vioolconcerten van Mozart gaat uitvoeren. Niet alleen als gedreven violiste, die vanuit haar innerlijke wezen moeiteloos de unieke, kwikzilverachtige taal van Mozart aanvoelt en zijn ‘verhalen’ met een stralende toon weet te verklanken, maar ook als dirigente. Zonder te overdrijven met een zwiepend lichaam, een driftig knikkend hoofd of een als dirigeerstok gebruikte vioolstok, gaf Ferschtman het orkest met kleine maar doeltreffende, vaak lichtjes dansende bewegingen exact aan wat ze wilde horen. Dat werd direct opgepakt met vaart, frisheid en enthousiasme, zodat Mozart tintelde en alles even prachtig klonk.

 

 

Gran Partita

Volgens de Zwitserse theoloog Karl Barth, die veel mooie dingen over Mozart heeft geschreven, spelen de engelen in de hemel Bach voor God, maar als ze even vrij hebben spelen ze Mozart. Er is nauwelijks een andere componist te bedenken die zoveel vreugde in noten heeft weten te vangen, maar ook zoveel droefheid die vaak alweer overvloeit in andere gemoedstoestand als je hart er net van breekt. Barth: ‘Het zware zweeft en het lichte weegt zwaar.’  Die uitspraak was volledig van toepassing op de uitvoering van het onvergelijkbaar mooie Adagio uit Mozarts Gran Partita voor KV 361/370a, van oudsher ‘war horse’ van het Nederlands Blazers Ensemble, waarvan de blazers en contrabas van het Nederlands Kamerorkest zonder overdrijving een bloedstollende uitvoering gaven.

 

 

Mozart als in 1783

Wat was nu het idee achter het programma Mozart Mooiste, waarin als betrof het een heerlijk acht-gangen diner een Mozart-symfonie in twee gedeeltes (Nr. 35 in D, KV 385 ‘Haffner’ (1782), de Romance en het Adagio uit de Gran Partita (1781), het Adagio in C voor glasorgel, KV 356/617a (1791), het Vioolconcert nr. 1 in Bes, KV 207 (1775), drie Aria’s uit de opera Don Giovanni en, om Ferschtman te citeren, ‘als vreemde eend in de bijt’ de wereldpremière van Vanessa Langs Night Passage voor kamerorkest en glasorgel (2024) werden opgedist. Volgens de violiste een concert brengen zoals Mozart het zelf had kunnen doen in 1783, tot vreugde van de bezoekers van de ‘Academieconcerten’ in het Wenen van de achttiende eeuw. Daar manifesteerde Mozart zich dapper als de eerste vrije musicus die niet meer in dienst was van het hof of de vorst, wat goede paste bij de opkomst van de burgerij en de daarmee samenhangende toename van theaters en concertzalen. Mozart geloofde dat zijn muziek populair genoeg was om de het Weense Burgtheater op zijn kop te zetten en dat lukt hem wonderwel. Op 23 maart 1783 kwam zelfs keizer Jozef II een kijkje nemen op zo’n concert, waar oude en nieuwe muziek van Mozart inclusief improvisaties in delen verstrooid over de bonte avond weerklonken. ‘Het theater had niet voller kunnen zijn’, schreef Mozart trots aan zijn vader Leopold: ‘Maar wat me het meest plezier deed was dat Zijne Majesteit de Keizer aanwezig was, en goede hemel – hoe verheugd hij was en hoe hij voor me applaudisseerde!” Om de keizer te bedanken improviseerde Mozart ter plekke nog een complete fuga. Wat een triomf!

 

 

Kleurrijke klanken

Meteen al bij de geanimeerde inzet van Mozarts Haffner symfonie werd duidelijk dat het een topconcert zou worden. Onder de enthousiasmerende leiding van Ferschtman haalde het Nederlands Kamerorkest het allermooiste uit Mozart en het beste uit zichzelf naar boven. In de kleurrijk verlichtte zaal tintelde en zinderde de muziek, alsof Mozart himself vanuit het hiernamaals de kraan had opengezet om zijn muziek te laten stromen.   Op een deel uit de Gran Partita volgde het unieke optreden van Rogier Kappers, die af en toe met zijn glasorgel-bakfiets te bewonderen is in het Vonderpark. Hij toverde virtuoos  ijle klanken naar boven uit zijn zelfgebouwde instrument in Mozarts Adagio in C.  En toen huppelde Ferschtman de ronde trappen af met haar viool, om zich blijmoedig, levendig en door en door muzikaal uit te leven in Mozarts Eerste vioolconcert, dat klonk alsof de violiste tijdelijk in een merel was veranderd, zo vrij en natuurlijk liet ze Mozart zingen en sprankelen. Haar toonvorming had de kwaliteit van een schitterende diamant waarop steeds weer ander licht valt, waarbij ze holografisch alle speelstijlen benutte die de afgelopen decennia de revue zijn gepasseerd. Ferschtmans Mozart klonk volkomen integer en ‘authentiek’, springlevend, zangerig en fijntjes, dansant en overtuigend.

 

 

Toen en nu

Vrijmoedigheid en humor karakteriseerden na de pauze ook het optreden van bariton Leander Carlier, die zich met zijn warme stem en gevoel voor theater uitleefde in drie prachtig gezongen aria’s uit Mozarts mooiste en meest duistere opera Don Giovanni. Na weer een deel uit de Gran Partita, deed de moderne tijd zijn intrede met Vanessa Langs sfeervolle nieuwe compositie Night Passage voor kamerorkest en glasorgel, waarin zowel het orkest als Rogier Kappers -en af en toe ook nog een orkestlid- ijle klanken produceerden op hun instrumenten, het glasorgel en een paar losse glazen.

 

 

Het klonk vooral intrigerend, soms ook een beetje als een angstaanjagende droom, onwerkelijk en unheimisch, maar af en toe ook troostrijk en hoopvol. Voor deze tijd een uitstekend stuk, maar wat een verademing toen daarna Mozart nog een keer van zich liet horen in de wervelende uitvoering van het slotdeel uit zijn Haffner symfonie, muziek die zo levendig en intens, lichtvoetig en briljant, vrolijk en droevig tegelijk is dat alles erbij in het niet valt. Om nog een keer Barth over Mozart te citeren: ‘Wat ik aan U te danken heb is eenvoudig dit, dat ik, zodra ik U beluister, mij op de drempel van een bij zonneschijn en onweer, bij dag en nacht goede welgeordende wereld overgezet en dan als mens van de 20ste eeuw telkens weer met moed, met vaart, met zuiverheid en met vrede begiftigd vindt. Met Uw muzikale dialectiek in het gehoor is men in staat jong te zijn en oud te worden, te werken en te rusten, tevreden te zijn en treurig gestemd, kortom: te leven.’  

Wenneke Savenije

 

Foto Marco Borggreve

 

Info:

www.orkest.nl

https://lizaferschtman.nl/