Marina Mahler reikt Mahler Award uit aan Britse dirigent John Warner

Mahler Festival 2025, 8-18 mei, Concertgebouw en Vondelpark Paviljoen, Mahler Beyond, New European Ensemble o.l.v. John Warner, m.m.v. Keren Motseri, sopraan,17 mei; Thomas Beijer, piano, 18 mei, Kleine Zaal, Concertgebouw Amssterdam.

Door Wenneke Savenije

Vondelpark Paviljoen

Op de dag nadat de fenomenaal musicerende Berliner Philharmoniker precies op de sterfdag van Mahler (1860-1911) het Mahler Festival 2025 afsloot met Das Lied von der Erde, ligt het Vondelpark Paviljoen er verlaten bij. De tribunes en overkapping staan nog overeind, maar van Mahler, naar wiens universele muziek duizenden mensen hier tien dagen lang gratis kwamen luisteren, is in het park geen spoor meer te bekennen. Een bewaker vertelt dat hij van het muziekfestijn heeft genoten, al vond hij het verrassend goede geluid wel ‘een beetje aan de zachte kant’. Als ik hem vertel dat de symfonieën van Mahler het in het Concertgebouw nóg mooier maar minder luid klonken, kijkt hij me stomverbaasd aan. Zijn referentiekader wordt overduidelijk gevormd door popfestivals met oorverdovende ‘muziek’, maar hij had desondanks toch van Mahler genoten. Zo zal het meer mensen in het Vondelpark Paviljoen zijn vergaan, waar Mahler-diehards en nieuwlichters urenlang de harde bankjes trotseerden om meer aan de weet te komen over de componist die Amsterdam tien dagen lang in zijn greep hield. Er werd ademloos naar zijn muziek geluisterd en op het immens grote scherm kregen de bezoekers een fascinerend inkijkje op de interactie tussen dirigent en orkest, en tussen de maar liefst 1100 musici en zangers die meededen aan het festival onderling. Zo ontpopte het Mahler Festival zich niet alleen tot een stoomcursus Mahler, maar ook tot een ideale inwijding in de veeleisende praktijk van het klassieke muziekleven. Duidelijk werd dat voorkennis niet noodzakelijk is om van klassieke muziek in het algemeen en Mahler in het bijzonder te genieten. Er werd doodstil en met rode koontjes geluisterd en tussen de delen door werd er in het Vondelpark zelfs spontaan geapplaudisseerd.

Één groot crescendo

Klaus Mäkelä spatte van het doek als enthousiasmerende gangmaker van het gedreven en warmbloedig musicerende Concertgebouworkest en – in de Achtste met zijn bezetting van 420 musici en zangers – vol toewijding zingende koren, Jaap van Zweden als niets ontziende kapelmeester van het in Silver Steel-achtige klankkleuren triomferende Chicago Symphony Orchestra,  Fabio Luisi als de oerdegelijke maar te gereserveerde schoolmeester van het verrassend sterke maar niet zo ‘Mahleriaans’ musicerende Japanse NHK Symphony Orcehstra , Iván Fischer met zijn Budapest Festival Orchestra als charmante en doorgewinterde vertegenwoordiger van de Weense Mahler-traditie, Kirill Petrenko als briljante en bezeten orkestinspirator van de Berliner Philharmoniker en Sakari Oramo als wijze maar iets te bedaarde invaller van Daniel Barenboim, die als klapstuk van het derde Mahler Festival uit de geschiedenis van het Concertgebouw op zijn 82^e de slotavond de Tiende symfonie met de Berliner zou komen dirigeren, maar moest afzeggen vanwege zijn te zwakke gezondheid. Dat was natuurlijk jammer, net als het ontbreken van de Wiener Philharmoniker, die niet te boeken bleek door een overvolle agenda. Maar voor Mahler en zijn muziek, die de afgelopen dagen maar liefst 56.000 bezoekers uit 56 landen in vervoering wist te brengen, en ook nog eens thuis op de bank door duizenden mensen werd beluisterd via radio en tv, maakte het allemaal weinig uit. Zijn stem werd gehoord, zijn muziek trof veel mensen in het hart en zelfs de luidruchtige parkieten in het Vondelpark mengden zich in het muzikale festijn. Marina Mahler, de kleindochter van de componist en de belangrijkste promotor van zijn muziek, mag tevreden zijn: ‘Het festival was zo bijzonder. Het was één groot crescendo, van muziek, emotie, vriendschap, liefde, uitwisseling. Je voelde de liefde voor de muziek van Gustav Mahler!’ Als representant van de Mahler Foundation was ze alle elf dagen zeer actief met diverse introducties en vele interviews. Ze bezocht ook één van de live-uitzendingen in het Mahler Paviljoen: ‘Het Vondelpark was écht fantastisch. Nadat ik de Zevende daar had beluisterd realiseerde ik me dat ik mezelf in tweeën zou willen splitsen om elke avond ook daar te kunnen bijwonen.’

Muzikaal pantheïsme

Ook het Concertgebouw kan tevreden zijn met het succes, dat zich these days laat aflezen aan bezoekersaantallen, volgers en kijkcijfers, allemaal zaken waaraan Mahler vermoedelijk maling zou hebben gehad. Want ze zeggen weinig of niets over de mate waarin zijn succesvol gehypte en gepromote muziek ook werkelijk gehóórd, begrepen en gewaardeerd is tijdens het festival. Ook de ‘Bravo!’-s zeggen weinig, want die worden tegenwoordig standaard gebruld in het Concertgebouw. Mahler hield zich graag afzijdig van de meute en had hogere ambities dan willen scoren als een popidool. Hij hoopte door middel van zijn hoogdravende en diepgravende muziek herkend en begrepen te worden door zielsverwanten. In zijn composities probeerde hij de schoonheid van de natuur, de onontkoombaarheid van de dood, de kracht van de liefde en de kwellingen en tragiek van het leven te verklanken. In zijn eigen woorden: ‘De symfonie moet zijn zoals de wereld, ze moet alles omvatten.’

Maar dat alles omvat niet ‘onze’ wereld, die Mahler nooit gekend heeft. Bovendien schetst zijn muziek eerder de innerlijke zoektocht van de mens, dan zijn voortdurend aan veranderingen onderhevige ‘Umwelt’.  Mahlers muziek is geen gemakkelijke kost, zodat het best bijzonder is dat zoveel mensen ernaar willen luisteren. Humor, blijmoedigheid en lichtvoetigheid behoren niet tot de sterkste kanten van de doorgaans breedsprakige Mahler, die vaak zwelgt in tragedie en pathetiek, grimmigheid, onrust, wanhoop en sarcasme. Maar altijd weer zijn er ook momenten waarop na de nodige orkestrale turbulentie de hemel openscheurt om het stralende licht door te laten. En zijn langzame delen en zijn (orkest)liederen drukken zoveel tederheid en liefde uit, dat alle demonen het veld ruimen. De verbinding tussen Mahler en de toekomst van Mahlers muziek staat of valt met het vermogen van de luisteraars om dwars door de tijdgeest heen de universele boodschap van zijn muziek aan te voelen, die het wereldse en het tijdelijke overstijgt in een niet aflatende poging het aardse leven te verzoenen met het mysterie van de eeuwigheid. Je zou het muzikaal pantheïsme kunnen noemen. Marina Mahler in Trouw: ‘De symfonieën van mijn grootvader gaan over veel meer dan over muziek alleen. Het is muziek die introspectie oproept, en die als het ware de hele wereld omarmt. Mahler kan de wereld, die meer dan ooit in crisis is, van zichzelf redden. De mails die ik zowat dagelijks krijg zijn daar een bewijs van. Daaruit blijkt elke keer weer dat een Mahler-symfonie levens kan veranderen, in sommige gevallen zelfs levens kan redden. Het effect van zijn muziek op mensen kan enorm zijn. Ik heb verhalen gehoord dat Mahlers muziek sommigen door hun hele leven heen heeft geloodst als het ware. Muziek die een leven lang meeging.’

Een betere wereld met Mahler Beyond

Volgens de kleindochter van Mahler is muziek onontbeerlijk voor de mensheid: ‘Met Songs of the Earth, een nieuwe tak activiteiten binnen de Mahler Foundation, hebben we daarom veel projecten waarin natuur, duurzaamheid en omgang met de wereld een belangrijke rol spelen. En dat is meer dan ooit nodig nu er een president zit die zonder gêne en besef zegt: ‘Drill baby, drill’. Ik hoop toch zo dat deze vier jaar zonder al te veel schade voorbij zullen gaan.’…’ De kunsten hebben een grote verantwoordelijkheid. Kunst is geen entertainment of luxe, het gaat dieper – het zou dieper moeten gaan. En we moeten nieuw publiek opzoeken, jonge mensen kunnen het zich niet veroorloven om naar dure concerten te gaan. Dus moeten we Mahlers muziek op andere, nieuwe plekken spelen. De Berliner Philharmoniker en Simon Rattle speelden in 2006 Mahlers Vijfde symfonie aan de voet van Cézannes Sainte-Victoireberg in Aix-en-Provence. Tienduizend mensen luisterden daar muisstil in de openlucht, geweldig’ …

Marina Mahler: ‘Dit soort evenementen hebben we nodig. Waarom wordt het niet vaker gedaan? In de openlucht kun je het klimaat en de natuur er ook veel makkelijker bij betrekken. Je zou dergelijke concerten met jeugdorkesten kunnen organiseren. Daar zijn er zoveel van, elk land heeft er wel een. Naast muziek van Mahler zou je dan muziek kunnen spelen die opgedragen is aan de natuur, in de geest van Mahler. Stukken zoals Tod Machovers Overstory Overture, of Rufus Wainwrights Dream Requiem. Rufus’ werk, gebaseerd op een gedicht van Byron over natuur, wordt trouwens in juni in het Concertgebouw uitgevoerd. Ik zie het als mijn taak met Songs of the Earth om dit soort nieuwe composities zoveel mogelijk te promoten.’  Zo klonk op de tweede avond van het Mahler Festival 2025 Hell Mountain van Anders Hillborg, gecomponeerd in (mede)opdracht van de Mahler Foundation, als geslaagde opmaat tot Mahlers Eerste symfonie. En op de laatste dag van het festival deed pianist Thomas Beijer een even moedige als geslaagde poging tot Mahleriaanse vernieuwing met zijn zelfgemaakte en ontroerend expressief gespeelde pianobewerking van Mahlers Ruhevoll, poco adagio uit de Vierde symfonie.

Mahler Award

Op 17 mei zorgden Marina Mahler en haar Mahler Foundation nog voor een extra verrassing: Mahler Beyond, een uniek concert waarop het New European Ensemble en sopraan Keren Motseri de Vierde symfonie uitvoerden in een reductie voor kleiner ensemble van John Warner. Deze bewerking werd gecombineerd met het nieuwe stuk The Mosaique of the Aire van Sebastian Black, geïnspireerd op de Vierde en gedirigeerd door de jonge talentvolle John Warner, die zich in samenwerking met de Mahler Foundation al jaren sterk maakt voor het levend houden van Mahlers erfenis. Mahler Beyond leverde boeiende inzichten op, want in de tot kamermuziek afgeslankte Vierde symfonie won transparantie het van orkestraal tumult, waardoor de individuele stemmen aan kracht en helderheid wonnen. Het fraai uitgevoerde geheel wekte de indruk dat je wat beter in het onrustige hoofd en hart van de componist kon kijken. Blacks The Mosaique of the Aire sloot thematisch mooi aan bij Mahlers visie op jeugd, natuur en moderniteit.Mahler-kenner Mortin Solvik, die tijdens het festival talloze inleidingen verzorgde, zat er tevreden bij te stralen en Marina Mahler reikte na afloop van dit bijzondere middagconcert de allereerste Mahler Award uit, waaraan het Musée Rodin in Parijs zijn medewerking heeft verleend. De gelukkige ontvanger was dirigent John Warner, omdat hij klassieke muziek probeert te verbinden met milieubewustzijn en zich inzet voor een vernieuwende benadering van Mahler en de klassieke muziek. Mahlers kleindochter is dol op hem vanwege zijn integere vakmanschap en zijn ecologische bewustzijn, al was het maar omdat haar opa zichzelf zag als ‘de zanger van de natuur’, terwijl de natuur die hij ervoer in een alarmerend tempo verschrompelt. Zo gaf Marina Mahler in de geest van haar opa een boodschap van hoop af, die de brug slaat tussen traditie en innovatie en hopelijk zal bijdragen tot een betere wereld.

Wenneke Savenije

Foto’s: Milagro Elstak, Wenneke savenije e.a.

Info:

https://mahlerfestival.concertgebouw.nl