Recensies

Oliebollenconcert 2025 van grote klasse

by Wenneke Savenije 3 januari 2025 193 Views

Gehoord: De Duif, 16.00 uur, 1 januari 2025, Amsterdam

Door Wenneke Savenije

Transcendentaal

‘Het contrast tussen de jeugdige genialiteit van Mendelssohn en doorleefde kracht van Beethovens late meesterwerk zal in dit transcendentale programma zorgen voor een bijzonder begin van het jaar’, schreven celliste Ella van Poucke en violist Stephen Waarts in hun korte toelichting op het programma van de 16^eeditie van het Oliebollenconcert. En daarmee was geen woord te veel gezegd, want hun concert werd zeker bijzonder en bovendien en bovendien ook transcendentaal (in de betekenis van bovenzinnelijk, boven het gewone uitstijgend, de mens overstijgend, gezuiverd …). Op het programma stonden het Strijkkwintet op. 18 nr. 1 in A uit 1826 (herzien in 1832) van Mendelssohn (1809-1847), geschreven kort nadat hij als 17-jarige zijn sublieme Octet had gecomponeerd, en het zesdelige Strijkkwartet op. 130 nr. 13 in Bes (1825-1826) van Beethoven (1770- 1827), met de diep ontroerende Cavatina en het originele slotdeel, de alles op zijn kop zettende Grosse Fuge, die door merg en been gaat en in explosieve kracht niet onderdoet voor cobravuurwerk. Met zo’n moeilijk programma weet je al van tevoren dat je een groot deel van de feestdagen repeterend door zal moeten brengen om de muziek in de vingers te krijgen, te doorgronden, te doorleven, uit te balanceren, te nuanceren en uit te laten kristalliseren. De musici zelf zaten er niet mee want repeteren en musiceren is ‘iets wat we toch het allerliefste doen,’ aldus een lachende Van Poucke na afloop van het concert.

Diepere betekenissen

Dat die noeste arbeid van Waarts en Van Poucke – aangevuld met violiste Hanna Chang en altviolisten Timothy Ridout en Paul Zientara – niet alleen gestuurd werd door ijzeren plichtsbesef maar vooral ook door liefde en passie voor de muziek, was te horen aan het schitterende resultaat: zowel de jonge Mendelssohn als de oude Beethoven stegen hemelwaarts door de koepel van De Duif om zich puur en krachtig te richten tot alle geesten en zielen die voor eeuwig rondzweven in de metafysische wereld, waaronder die van de componisten zelf. Dat klinkt overdreven, maar is het niet. Want Waarts en Van Poucke en de musici die ze om zich heen hadden verzameld maken geen muziek om te imponeren of te pronken met hun virtuositeit. Ze willen de diepere betekenislagen van de muziek blootleggen, duiken met hun hele ziel en zaligheid in de partituur en proberen daar op goudeerlijke wijze de essentie van te verklanken, in de hoop zo ook het publiek te ontroeren en te raken zoals ze zelf door de muziek worden geraakt. Daarbij stellen ze zichzelf instrumentaal gezien hele hoge eisen, zodat hun vertolking van beide werken niet alleen muzikaal integer, intens, zinderend en bewogen was, maar ook instrumentaal loepzuiver, verfijnd, transparant en genuanceerd. Dat leidde tot levendig samenspel, fijnzinnige fraseringen en een kleurrijke samenklank die meer aan kaviaar en champagne deed denken, dan aan oliebollen en prosecco.

Droefheid, vitaliteit en optimisme

Het is eigenlijk onbegrijpelijk dat de beide strijkkwintetten van Mendelssohn niet veel vaker worden uitgevoerd, want de schoonheid ervan doet niet onder voor zijn briljante Octet (1825). Het ‘late’ Strijkkwintet nr. 2 in Bes op. 87 uit 1845, twee jaar voor zijn veel te vroege dood heeft geschreven, duikt af en toe nog wel eens op. Het heeft een tragisch derde deel, waarin diepe en onheilspellende gevoelens over het naderende noodlot worden verkend (zowel zijn zusje Fanny Mendelssohn als hijzelf zouden spoedig sterven aan een hersenbloeding), omarmd door drie even inventieve als uitbundige delen. Ook het levendige Strijkkwintet nr. 1 in A is in zijn lyrische schoonheid, ingenieuze contrapunt en ontwapenende frisheid en levenslust een juweel. Mendelssohn componeerde het als verjaardagscadeau voor zijn violistenvriend Eduard Rietz (1802-1832), maar die overleed nog voor zijn verjaardag. Om die reden verving Mendelssohn het oorspronkelijke tweede deel, een menuet, door het Intermezzo, een prachtig In Memoriam voor zijn vriend, waarin diepe droefheid, wanhoop, opstandigheid en berusting elkaar afwisselen. Maar het eerste deel is in zijn vitale optimisme een inspireerde ode aan de rijkdom van het bestaan, evenals de twee laatste delen: het feeërieke, watervlugge Scherzo en het over de toetsenborden van de vier strijkers heen en weer golvende Finale. Waarts en Van Poucke speelden dit onweerstaanbare stuk met hun muzikale vrienden op hoog niveau, waarbij Waarts de troepen aanvoerde met prachtig vioolspel en een aanstekelijke energieke drive, Van Poucke met haar warmbloedige toon zorgde voor geaardheid, violiste Hanna Chang garant stond voor helderheid in de stemvoering en de altviolisten Ridout en Zientara zorgden broederlijk voor zinderende warmte in de middenstemmen. Alle strijkers samen communiceerden alert, levendig en puur in ‘de hoogste taal’, om Beethovens visie op muziek te citeren, voor wie Mendelssohn grote bewondering had.

Grosse Fuge

Het was daarom een mooi idee om in de tweede helft van het concert misschien wel het allermooiste late strijkkwartet van Beethoven uit te voeren: zijn zesdelige Strijkwartet nr. 13 in Bes, op. 130, geschreven in opdracht van prins Nikolaj Golitsin. Over het vijfde deel, de Cavatina, verklaarde Beethoven zelf: ‘Nooit heeft mijn eigen muziek zulk een indruk op mij gemaakt. Zelfs het navoelen ervan kost mij steeds weer een traan.’ Maar met de finale, de volstrekt originele Grosse Fuge had de componist minder succes. He publiek was ontsteld over de rauwe turbulentie van het complexe stuk, zodat Beethoven zich liet overhalen een nieuwe finale in de geest van Haydn te schrijven. Waarts en Van Poucke speelden het strijkkwartet samen met violiste Chang en altviolist Ridout in de oorspronkelijke versie, waarbij ze veel indruk maakten door de intensiteit, elegantie, welsprekendheid en spirituele diepgang waarmee ze het als ‘ad hoc’ kwartet uitvoerden. Klapstuk van het concert werd de ingenieuze Grosse Fuge, die helder, vurig en krachtig als een gouden koets met vier op hol geslagen paarden door De Duif vloog.

Wenneke Savenije