Krystian Zimerman: een meester in alles wat hij aanraakt

Serie Grote Pianisten. Chopin: Nocturnes opus 15/2, 55/2 en 62/2, Brahms: Sonate nr 2 in fis opus 2, Debussy: Estampes, Szymanovsky: Variaties op een Pools volkslied opus 1. Gehoord: Concertgebouw Amsterdam, 22 juli 2025

Door Willem Boone

Whats new

De pianist Krystian Zimerman zei ooit dat hij een repertoire wilde opbouwen dat net zo veelzijdig was als dat van de legendarische Sviatoslav Richter. Die zou naar verluid inderdaad zoveel stukken beheersen, dat hij dertig recitals zou kunnen geven zonder zichzelf te herhalen. Het leek er een tijd op dat hij zijn beroemde collega achterna zou gaan, maar sinds geruime tijd is daar jammer genoeg verandering in gekomen. Al zo’n tien jaar recyclet de Poolse pianist zijn repertoire en programmeert hij nog maar weinig nieuwe stukken. Zo waren alleen de drie Nocturnes van Chopin waar hij gisteren zijn recital mee begon ‘nieuw’, de andere onderdelen hoorde ik hem al minstens drie keer eerder, vaak ook in het Concertgebouw, spelen. Een gevoel van lichte spijt kan ik daarbij niet onderdrukken: wat hij doet, doet hij op superieur niveau en maakt nog steeds een gang naar welke zaal dan ook waard. Bij iemand met zulke eminente gaven zou je echter willen dat hij meer van dezelfde componisten uitvoerde, zo zou je toch de spreekwoordelijke moord doen om van hem Chopins Etudes of Preludes te horen!

Bij de inzet van Chopins Nocturne opus 15 nr 2 in fis vielen direct zijn noblesse en natuurlijke rubato op, bij de Nocturne opus 55 nr 2 in es trokken vooral de lange lijnen en dynamische schakeringen de aandacht. De aanpak van Zimerman was als altijd a-sentimenteel, wat mij betreft had het tempo iets rustiger gemogen. Zonder te vervallen in de langzame tempi van iemand als Claudio Arrau (hoewel onnavolgbaar in zijn soort), zou deze muziek voor mij gedijen bij een tempo dat iets meer ‘gedragen’ is. Hetzelfde viel op bij de Nocturne opus 62 nr 2 in e, prachtig was de manier waarop hij de laatste noten als het ware liet ‘oplossen’.

Brahms in plaats van Chopin

In het programmaboekje stond nog de Tweede sonate in bes van Chopin vermeld, maar deze werd vervangen door de Tweede sonate in fis opus 2 van Brahms. Ik moet eerlijk toegeven dat ik dit een van Brahms’ minst geïnspireerde composities voor piano vind, vooral door de overdaad aan octaven en volle akkoorden. Maar als het ‘moet’, dan graag zoals Zimerman het deed: hij hield het best denkbare pleidooi voor dit hemelbestormende jeugdwerk van Brahms. Hij viel aan op de akkoorden van het Allegro non troppo ma energico: ‘energiek’ was het zeker en de muziek deed denken aan gesmolten lava na de uitbarsting van een vulkaan. Het lukte hem goed het volle notenbeeld toch wat te ‘verlichten’ en zijn bij vlagen orkestrale spel deed recht aan de woorden van Schumann: hij noemde Brahms’ drie pianosonates ‘verkapte symfonieën’ toen de jonge componist deze aan hem en zijn vrouw Clara voorspeelde. De pianist liet zich soms door zijn temperament meeslepen, iets wat hij in vroeger jaren nauwelijks deed. Een ander verschil met zijn ‘vroegere jaren’ was zijn pedaalgebruik. Dit was altijd voorbeeldig, doordat hij het betrekkelijk spaarzaam toepaste, terwijl het nu af en toe wat aan helderheid ingeboet had, ook al speelde hij als altijd op zijn eigen vleugel, die hij zelf vervoert in zijn witte autobus die geparkeerd stond bij de artiesteningang.

In het tweede deel, Andante con espressione, wist hij goed de wat desolate sfeer op te roepen en hier, maar ook in de andere delen, wist hij prachtige sonoriteiten aan de vleugel te ontlokken: die typisch warme, Brahmsiaanse klank. In het laatste deel, Allegro non troppo e rubato- molto sostenuto speelde hij uit marmer gehouwen fortes, maar het eindigde vredig. Overigens sprak Zimerman toen hij hierna de trap opliep een bezoeker nogal langdurig aan toen deze tot zijn ongenoegen een foto van hem wilde maken. Het was nog een geluk dat hij niet een bezoeker betrapte op het maken van illegale opnames, want de Pool heeft om die reden eerder optredens gestaakt! Het is begrijpelijk dat artiesten hier moeite mee hebben, maar hij verzet zich ook tegen iedere opname van zijn recitals en orkestoptredens door de radio. Daarmee maakt hij het zijn bewonderaars (zeker die in Amerika, waar hij al geruime tijd niet meer op wil treden) niet makkelijk, al helemaal niet doordat er daarnaast nauwelijks nieuwe opnames van hem verschijnen, want ook hier heeft hij het niet op voorzien. Gelukkig maakt hij uitzonderingen op dit laatste besluit en verscheen er kortgeleden een prachtige opname van Brahms Tweede en Derde pianokwartet op DGG.

Debussy

Voorafgaand richtte de pianist zich kort tot het publiek, vermoedelijk om na een korte lofrede op Amsterdam te spreken over ‘vrede’ versus ‘geweld’ na de recente bombarderingen van Amerika in Iran. Het was helaas zonder microfoon niet goed te verstaan. Bij de uitvoering van de Estampes trokken de kleuren, het pianissimo en ook wat men in het Frans ‘plans sonores’ noemt de aandacht. Net als eerder bij Chopin was ook de linkerhand zeer fraai en geprononceerd. Het laatste deel, Jardins sous la pluie, nam hij in een hoog tempo. Desondanks waren er veel subtiele details te horen en net als bij Chopin zou je wensen dat hij meer van deze componist zou spelen.

Szymanovsky

Voor zover hij dat nog niet gedaan had, bewees Zimerman zijn superioriteit in de Variaties op een Pools volkslied opus 10, een vroege compositie van Szymanovsky. Het is kleurrijke, virtuoze muziek waar zeker in deze uitvoering een schittering over lag. Indrukwekkend was de Marche funêbre, waar je als het ware een monument in klank ‘zag’ en hoorde verrijzen. De manier waarop hij de dynamiek opbouwde tot een viervoudig, maar niet agressief fortissimo greep soms naar de keel, net zoals ik me bijvoorbeeld zijn lezing van Chopins Vierde Ballade uit eerdere recitals herinner. Het had al met al een verblindende uitstraling waar het publiek uitbundig op reageerde. Het deed alles wat het kon om de pianist te verleiden tot een toegift, maar die liet zich niet vermurwen. Enerzijds was dat jammer, aan de andere kant had hij zojuist, maar natuurlijk ook daarvoor, al alles gegeven wat hij in huis had en dat was ontzagwekkend!

Willem Boone

Info:

https://www.concertgebouw.nl/concerten/4895637-grote-pianisten-krystian-zimerman-speelt-chopin-en-debussy