Recensies

Nationaal Jeugdorkest verklankt De Eeuwige Liefde en doet aan bodypercussie

by De Nieuwe Muze 15 augustus 2025 361 Views

Nationaal Jeugdorkest o.l.v. Elias Grande. Wagner: Vorspiel und Liebestod (uit Tristan und Isolde, WWV 90), Meredith: HandsFree, Prokofiev: Suite uit Romeo en Julia, op. 64. Gehoord: 10 augustus 2025, Concertgebouw Amsterdam

Door Suus Blanke

De meerwaarde van een Jeugdorkest

Een leuk aspect van de zomerconcerten in het Concertgebouw is, dat veel verschillende jeugdorkesten uit binnen- en buitenland komen spelen. Doorgaans zijn het conservatoriumstudenten die de ervaring benutten als een opstap naar een professionele loopbaan. Natuurlijk moet er dan in de zomermaaanden gestudeerd worden, maar het is ook een geweldig samenzijn waarbij veel gelachen wordt en soms gehuild. De uitvoeringen zijn misschien wat minder dan van een professioneel orkest met een grote naam, maar de meerwaarde van een jeugdorkest is de positieve jeugdige energie en de bevlogenheid die samengaat met het enthousiasme om te mogen optreden in een bijzondere zaal. Het Nationaal Jeugdorkest kent een zomer- en wintertour en deze zomer speelden ze in Apeldoorn, Berlijn, Kassel en traditiegetrouw in Amsterdam, wat een ervaring voor het leven van de jonge musici is. Ze zouden dit keer een kleurrijk programma spelen over samenwerking en De Eeuwige Liefde die eindigde in de dood, wat niet bepaald een lichte kost is. Toch was de zaal in Amsterdam bezet met vooral jonge mensen en waarschijnlijk veel familieleden en vrienden van de orkestleden.

Wagners Tristan und Isolde als een ontwakende bloem

Het verhaal van Tristan en Isolde stamt uit de late middeleeuwen en beschrijft de liefde tussen deze twee mensen, die onmogelijk zou zijn. Een ridder uit Bretange/ Cornwall, Tristan, haalt de Ierse prinses Isolde op als de bruid voor zijn oom Koning Marke. Onderweg drinken ze per ongeluk de liefdesdrank, die bestemd was voor Isolde en Koning Marke, waardoor beiden onmiddelijk verliefd op élkaar worden. De geheime liefde van Tristan en Isolde leidt tot veel tragische gebeurtenissen en uitendelijk zullen zij beiden sterven. In sommige versies van het verhaal worden de geliefden begraven in een gemeenschappelijk graf, en groeien er een rozenstruik en een wijnrank uit, die symbool staan voor hun eeuwige liefde.

Het verhaal zelf kent ook een eeuwigheidswaarde en werd in de middeleeuwen al op muziek gezet. In onze tijd kennen we het verhaal vooral door de vier en een half uur durende opera, toongezet door Richard Wagner (1813-1883). In het toelichtingenboekje citeert Marike Tuin Wagners woorden: ‘Als de muziek hoger en hoger stijgt en haar magnifieke climax bereikt, wordt Isolde weggespoeld op de top van het lied, voorbij de treurende toeschouwers, om Tristan te vergezellen in de grote golf van de wereldadem (…) Nacht, dood en liefde zijn één.’ Wagner zelf noemde het einde van zijn opera Verklärung (gedaanteverandering). Wanneer je het verhaal metafysich interpreteert, sterven de twee geliefden een stoffelijke dood, zodat hun zielen samensmelten tot één.

Franz Liszt (1811-1886) bewerkte zonder toesteming van Wagner de Prelude van de opera tot Vorspiel en het slot van de opera als Liebestod (en niet als Verklärung) tot een zelfstandinge orkestversie, waarbij de houtblazers verantwoordelijk zijn voor de sopraanstem. Al met al geen eenvoudige klus voor een jeugdorkest, die deze als zwaar beschouwde muziek van Wagner moest uitvoeren.

Samenzijn van het orkest tot één lichaam

Dirigent Grandy eiste langdurig totale stilte en concentratie van het publiek en de musici, terwijl er nog laatkomers onhoorbaar de zaal insnelden. Daarna hief hij pas zijn baton, waarna het NJO een prachtig ontroerende unisono lijn inzette, die zich als een ontwakende bloem ontvouwde in het Tristan-akkoord. Grandy liet de strijkers zacht, helder en liefdevol klinken, met spannende stiltes ertussen, waardoor de gehele uitvoering van Vorspiel und Liebestod verrassend licht klonk. Grandy bouwde een mooi crecendo op totdat de machtige Wagnertuba in het spel kwam. Het orkest werd te luid en te scherp, maar keerde weer terug naar de eeuwige liefde tussen de twee zielen Tristan en Isolde. Tijdens het slotakkoord overstemde de hobo’s wat te veel, maar dat was misschien in dit geval niet zo erg, want er wordt gezegd dat dit instrument de stem van de (goddelijke onsterfelijke) ziel vertegenwoordigd.

Na deze indrukwekkende uitvoering verlieten alle musici direkt het podium, waarop de dirigent grapte dat na dit hoogtepunt (die het deze avond zeker was!) het concert was afgelopen. De realiteit was dat de musici hun instrumenten naar de kleedkamers brachten om hun handen vrij te maken voor Handsfree van Anna Meredith (1978). Grandy feliciteerde het NJO met hun fantastische uitvoering, en prees zichzelf gelukkig dat hij de gelegenheid heeft gekregen hen te mogen dirigeren. Het NJO is volgens hem een bijzonder voorbeeld van samenzijn, die ze zouden laten zien en horen in Handsfree, waarin ze als orkest geen imuzieknstrument zouden bespelen, maar met elkaar in verbondenheid het lichaam van het orkest zouden vertegenwoordigen. Daarna verliet hij het podium.

Bodypercussie in Handsfree van Meredith en Ogle

Het duurde even voordat het heel zachte klappen door de musici vanaf de achterkant van het podium hoorbaar werd op het balkon. Het klappen werd overgenomen en kwam zo langzaam luider naar voren tot aan een Forte van geklap. Het is moeilijk te omschrijven wat er gebeurde, maar onderaan dit artikel staat een filmpje met uitleg van componiste Meredith en choreograaf Ogle die samen Handsfree creëerden. De orkestleden lieten de ritmes van Meredith horen, in de choreografie van David Ogle die de orkestleden op hun plaats in het orkest uitvoerden. Daardoor leken zij op minimalistische dansers, zoals in werken die dit voorjaar door INTRO DANS zijn uitgevoerd, waarbij ze o.a. werden begeleid door het NJON. De musici bewogen als gehele goep, of in secties. Per sectie was er een aanvoeder, maar er verscheen ook twee keer een andere dirigent op de bok. Het was grappig dat sommige musici even naar hun buurman of -vrouw keken, waar ze ook alweer waren gebleven…… Het lijkt mij dan ook een hele klus geweest om dit werk in te studeren. Maar het zal zeker bij deze groep jonge mensen tot veel vrolijkheid en gelach hebben geleid. Er werd in de lucht geklapt (klonk als regen), voor de mondholte geklapt (beatboxing), op de buik getrommeld, in de vingers geknipt en, opvallend genoeg, nauwelijks op de grond gestampt. Naarmate het werk vorderde, werd het ritmisch steeds complexer en na een stilte werden de stemmen van de musici toegevoegd. Het orkest leek daarna één geoliede machine, waarvan de onderdelen uniso of afzonderlijk bewogen. Ondertussen kon een heel jong kind in het publiek, die dicht bij mij in de buurt zat, het niet meer nalaten mee te bewegen en te klappen, zonder dat het hinderde. De bewegingen van de machine werden steeds chaotischer en de musici begonnen op elkaars handen te klappen. Vervolgens hieven zij hun handen massaal de lucht in, om ze daarna heel langzaam naar beneden te laten zakken. Zo bouwden ze een mooie stilte op, totdat het applaus zou losbarsten.

Romeo en Julia door een samenbindende dirigent

Na de pauze was het weer de beurt aan dirigent Grandy om de musici door het veel bekendere liefdesdrama Romeo en Julia heen te leiden, op muziek gezet door Sergej Prokofiev (1891-1953). Dit liefdesverhaal van Shakespeare over een liefde tussen twee mensen van verschillende rivaliserende families, is nog steeds actueel en kent toneeluitvoeringen, vele filmopnames en opera’s, maar Prokofiev koos voor het ballet. Wat mij betreft is het het allermooiste klassiek verhalende ballet, omdat de muziek van Prokofiev zo ritmisch en tegelijkrtijd lyrisch en kleurrijk is. Al moet gezegd worden dat de balletmuziek van Tsjaikovsky, die eind deze maand ook tijdens de Zomerconcerten wordt uitgevoerd, veel meer ondersteuning biedt aan de dans zonder te overheersen, zoals de muziek van Prokofiev wel doet.

Misschien heeft de Duits- Japanse dirigent Elias Grandy deze muziek wel als solocellist gespeeld bij de Komische Oper Berlin, waar hij na zijn studie muziektheorie en cello in Basel en München, zijn brood verdiende. In die tijd besloot hij dirigent te worden, deed naast zijn werk als cellist een opleiding orkestdirectie en sinds april 2025 is hij chefdirigent van het Sapporo Symphony Orchestra in Japan. De in München geboren dirigent heeft in Berlijn in iedergeval zijn liefde voor opera ontwikkeld. Zowel voor de pauze als met de gekozen delen uit de 3 Balletsuites Romeo en Julia van Prokfiev kon hij zich uitleven bij het NJO. Hij verbeeldde de verhalen met zijn lichaam, terwijl hij met zijn baton en de linkerhand de musici aanwijzingen gaf. Ondertussen wist hij, tussen de delen door, met sommige musici ook nog een klein onderonsje te hebben, want deze hadden het na de pauze beduidend moeilijker. Na het beroemde, energiek gespeelde Montecchi&Capuletti moest de dirigent het orkest ritmisch bij elkaar zien te houden. Terwijl vijf ondeugende heren, staande onder de kleurige (nep)bloemen aan het orgel, door hun enthousiasme veel te hard op hun slagwerk speelden, probeerden de moedige blazers de lyrische lijnen en mooie klankkleuren in de muziek te laten horen. De strijkers klonken bij het onheilspellend naderend einde steeds scherper en het één en ander raakte soms een beetje ontstemd. Maar muzikaal was het verhaal, dankzij de enthousiaste dirigent en zijn bevlogen musici duidelijk: Ook Romeo en Julia zouden vanwege hun liefde voor elkaar op dramatische wijze sterven. Applaus voor de jonge mensen van NJO, die allen nog aan het begin van hun muzikale leven én De Liefde staan.

Suus Blanke

Info:

Website Nationaal Jeugdorkest:

https://www.njo.nl/

Website Elias Grandy:

https://www.eliasgrandy.com/

Website Anna Meredith:

https://www.annameredith.com/

Anna Meredith en David Ogle vertellen over Handsfree:

https://www.youtube.com/watch?v=0hDOG3FusuU

Premiere Handfree door NYO tijdens BBC Proms 2012:

https://www.youtube.com/watch?v=Xo97ztKppIw&list=RDm7l1JJv340M&index=2