Mikis de Griek

In 2025 is het honderd jaar geleden dat de Griekse volksheld van de muziek werd geboren: Mikis Theodorakis (1925-2021). Hij was niet alleen een van de pijlers van de moderne Griekse cultuur, maar ook een unieke multidimensionale persoonlijkheid die in de ziel van elke Griek is gegrift. Een rusteloze geest, een compromisloze strijder voor vrijheid en democratie, een gemartelde verzetsheld, een politicus en een liefhebber van het leven zelf. En daarnaast een van de beroemdste Grieken ter wereld, met melodieën die door de meest vooraanstaande artiesten werden uitgevoerd.

Met Tribute to Theodorakis willen vader en zoon Bart en Julian Schneemann deze grootheid opnieuw onder de aandacht brengen. Een man die, zoals Bart het formuleert, ‘honderd levens in één leefde’ en hele generaties inspireerde met zijn liederen, zijn worstelingen en zijn waarden.

Het project is méér dan een concert: het is een totaalervaring waarin muziek, film en geschiedenis samensmelten. Op het podium staan internationale musici uit alle windstreken, met wortels in de klassieke muziek, jazz en volksmuziek. Samen met de Griekse sterzanger Vasilis Lekkas, hartstochtelijker dan wie dan ook en de grootste pleitbezorger van het Theodorakis-lied, brengen zij een ode aan een componist die zijn volk hoop en troost gaf. Bart: ‘Theodorakis heeft de Grieken hun stem teruggegeven.’

 

 

Een taverna vol muziek en herinneringen

Het idee om Theodorakis te eren met een grootse productie ontstond tijdens een vakantie op Kalymnos, waar Bart en Julian vaak verblijven.

Bart Schneemann: ‘We kwamen op een avond tot de conclusie: we moeten iets doen met Theodorakis. Maar we twijfelden: is het muzikaal wel interessant genoeg? Het antwoord werd ‘ja’ toen we beseften dat het niet alleen om de muziek gaat, maar om het hele verhaal: zijn persoonlijkheid, zijn strijdbaarheid, zijn rol in de samenleving. Pas toen werd het idee echt rijk.’

Vader en zoon Schneemnn gingen op zoek naar een geschikte locatie voor hun grootse plannen en vonden in Athene een oude communistische taverna naast een verlaten fabriek. De ruimte ademde geschiedenis: blauwe en rode muren, portretten van dichters en revolutionairen, de geur van ouzo en tabaksrook. Daar kwamen ooit de arbeiders samen, daar zat Theodorakis zelf vaak, en dáár besloten Bart en Julian hun filmopnames te maken. Zo ontstond de entourage voor hun voorstelling Tribute to Theodorakis.

 

 

Bart Schneemann: ‘We hadden maar een middag, van elf tot vijf. In die paar uur moesten we alles filmen. Het is een iconische plek, met schilderijen en oude portretten aan de muur. We hebben de setting vastgelegd, alsof het een avond was waarin muzikanten binnendruppelen, liederen zingen en verhalen delen. Op het podium spelen wij live, terwijl deze beelden worden geprojecteerd. Soms zoomt de camera in op een portret van Mikis – en dan komt hij zelf tot leven in archiefbeelden. Alsof hij zélf weer in de taverna aanwezig is.’

Julian Schneemann: ‘Het idee is dat je als publiek niet naar een concert gaat, maar een avond in een taverna binnenstapt. Je hoort de liederen, je ziet Mikis’ gezicht, je voelt de warmte en de energie van Griekenland. En tegelijkertijd ervaar je de ernst van zijn boodschap, want we laten ook iconische beelden zien: Mikis als componist, als dirigent, als politicus en als filosoof. Alles loopt door elkaar, precies zoals in zijn eigen leven.’

In de voorstelling verdwijnen de grenzen tussen toen en nu. Live-muzikanten op het podium spelen samen met muzikanten die op het scherm verschijnen. Een lied begint in de film en wordt naadloos opgepakt door het ensemble. Het publiek wordt meegezogen in een verhaal dat zich afspeelt in twee werkelijkheden tegelijk.

Julian: ‘Wat ons fascineerde, was juist dat samengaan van werelden. Mikis leefde tussen kunst en politiek, tussen dorpen en wereldsteden, tussen hoop en strijd. Dat contrast willen wij voelbaar maken.’

 

 

Wie was Mikis Theodorakis?

Om Theodorakis te begrijpen, moet je zijn vele gezichten leren kennen. Hij was componist, verzetsheld, minister, filosoof, volkszanger, dichter en icoon. Hij schreef symfonieën, balletten en opera’s, maar werd beroemd door zijn liederen – eenvoudig van vorm, maar met een ongekende zeggingskracht.

Bart Schneemann: ‘Hij was in zijn jonge jaren een serieuze componist, geschoold in Parijs bij Messiaen. Hij won de Europese Compositieprijs, zat in jury’s met grootheden als Sjostakovitsj, en werd door de culturele elite zeer serieus genomen. Maar uiteindelijk werd hij niet beroemd om zijn avant-gardemuziek. Zijn roem kwam door de liederen, die iedereen kon meezingen, van intellectuelen tot arbeiders.’

In de jaren vijftig en zestig combineerde hij klassieke scholing met Griekse volksmuziek. Hij zette geëngageerde Griekse poëzie op muziek en bracht zo de kracht van literatuur naar de volksziel. Zijn liederen werden gezongen in cafés, op pleinen en in stadions.

 

 

Julian Schneemann: ‘Hij wist complexe ideeën terug te brengen tot melodieën die iedereen begreep. Op het eerste gehoor lijken ze simpel, maar hoe vaker je luistert, hoe meer lagen je ontdekt. Dat is genialiteit.’

Theodorakis werd een volksheld, maar ook een symbool van verzet. Tijdens de kolonelsdictatuur (1967–1974) werd hij gevangengenomen, gemarteld en vernederd. Hij bleef componeren, zelfs in de cel, en zijn liederen werden clandestien verspreid als strijdliederen tegen de dictatuur.

Internationaal groeide zijn reputatie. Grote namen als Leonard Bernstein, Arthur Miller en Harry Belafonte zetten zich in voor zijn vrijlating. Zijn liederen, vaak uitgevoerd door stemmen als Maria Farandouri, zijn favoriete zangeres. Ze gingen de wereld rond en werden dragers van hoop voor de onderdrukten overal ter wereld.

 

 

De muziek: eenvoud en diepgang

Wie Theodorakis’ muziek voor het eerst hoort, denkt misschien: dit zijn eenvoudige melodieën, soms bijna volksliedjes. Maar achter die eenvoud schuilt een wereld van betekenis.

Julian Schneemann: ‘Wij hebben uren naar zijn liederen geluisterd. En eerlijk is eerlijk: soms dachten we, is dit niet wat overtrokken? Maar hoe dieper je erin duikt, hoe meer je merkt hoe goed die muziek eigenlijk is. Het is alsof je langzaam een patroon ontdekt dat pas echt zichtbaar wordt na herhaald luisteren.’

Bart Schneemann: ‘Het is net als bij Johan Cruijff in het voetbal. Je ziet hem niet dribbelen zoals een circusartiest, maar opeens begrijp je hoe hij de ruimte bespeelt – een soort architect van het veld. Bij Theodorakis werkt het net zo: in zijn melodieën zit een genialiteit die je niet meteen ziet, maar die eeuwigheidswaarde heeft.’

 

 

Zijn liederen waren niet alleen muzikaal sterk, maar ook geworteld in poëzie. Hij koos teksten van dichters als Yannis Ritsos en Giorgos Seferis, geladen met metaforen en symboliek.

Een voorbeeld is het lied Sto Perigiali, waarin een vrouw in het zand de eerste letter van haar naam schrijft, die door de golven weer wordt uitgewist. Het is een metafoor voor de kwetsbaarheid van cultuur en identiteit – maar in Theodorakis’ handen klinkt de muziek niet melancholisch, maar hoopvol.

Bart Schneemann: ‘Dat is misschien wel het meest bijzondere: hij schreef nooit tranentrekkerige melodieën. Altijd zat er een deur naar de toekomst in, een sprankje hoop. Zelfs bij de donkerste teksten.’

Die combinatie van eenvoud, poëzie en hoop maakte zijn liederen tot volksmuziek in de breedste zin: ze werden gezongen door jong en oud, arm en rijk, intellectueel en ongeletterd. Theodorakis was meer dan een componist – hij was de stem van een heel volk.

 

 

De man achter de muziek

Theodorakis was een man van contrasten. Aan de ene kant charmant, innemend en geliefd door iedereen die hem ontmoette. Aan de andere kant een moeilijk mens in zijn privéleven.

Bart Schneemann: ‘Iedereen die hem persoonlijk kende, zegt hetzelfde: hij was een sympathieke, warme man – maar in zijn privéleven was het vaak een ramp. Hij was narcistisch, liep naast zijn schoenen, en zijn vrouw moet een engel geweest zijn om dat allemaal vol te houden.’

Hij had een moeizame verhouding met zijn kinderen en erfenisruzies overschaduwden later hun band. Zijn vrouw bleef hem echter tot het einde trouw en verzorgde hem liefdevol in zijn laatste jaren.

Muzikaal kende hij ook twee gezichten. Enerzijds de serieuze componist, die symfonieën, balletten en opera’s schreef en zich mat met grootheden als Messiaen en Sjostakovitsj. Anderzijds de volkscomponist, die liederen schreef die hele stadions lieten meezingen.

Julian Schneemann: ‘Wat wij merkten, is dat zijn serieuze werken vaak overschaduwd werden door de liederen. Die zijn zó krachtig dat ze de rest als het ware overstemmen. Toch heeft hij in zijn laatste jaren nog grote opera’s geschreven, gebaseerd op Griekse tragedies. Niet alles is even mooi, maar het toont wel dat hij altijd die ambitie hield.’

Zijn overtuigingen waren diepgeworteld. Hij zag zichzelf als een ‘filosofisch communist’: iemand die geloofde in gemeenschapszin en verbondenheid.

Bart Schneemann: ‘Hij zei: het beste leven is in een dorp, samen met de gemeenschap op een plein. Dat stelde hij tegenover het kapitalistische Westen, waar iemand vanuit een vliegtuig op een knop drukt en dertigduizend levens tegelijk vernietigt. Voor hem was dat de ultieme tegenstelling: gemeenschap versus onmenselijk systeem.’

 

 

De politieke strijder

Mikis Theodorakis was zijn hele leven meer dan een componist. Hij was activist, politicus en symbool van verzet. Tijdens de kolonelsdictatuur werd hij gearresteerd, gemarteld en ziek in de cel gehouden.

Bart Schneemann: ‘Hij werd vernederd, hij noemde dat zelf zo. Ze hebben hem gebroken, maar niet zijn geest. Uiteindelijk is hij vrijgekomen dankzij de druk van een groep beroemde artiesten. Bernstein, Arthur Miller, Harry Belafonte – ze hebben zich allemaal voor hem ingezet. Zonder hen was hij misschien nooit meer vrijgekomen.’

Zijn gevangenschap maakte hem alleen maar groter als icoon. Toen de kolonels in 1974 vielen, keerde Tehodorakis terug naar Athene en gaf een legendarisch stadionconcert. Tienduizenden mensen zongen mee, ondanks sabotagepogingen – iemand knipte zelfs de kabel van zijn microfoon door, maar hij pakte een andere microfoon en ging onverstoorbaar verder.

Julian Schneemann: ‘Hij wist hele stadions mee te krijgen, niet door virtuoos te zingen – want dat kon hij eigenlijk helemaal niet – maar door de overtuiging in zijn stem. Alles in hem was boodschap. Dat was zijn kracht.’

Zijn credo blijft actueel: ‘Zolang er oorlog en onderdrukking bestaan, mag een kunstenaar niet zwijgen.’

Bart: ‘Dat is de link naar de oorlogen van vandaag. We hoeven het in ons programma niet expliciet te benoemen, maar iedereen die het verhaal hoort, voelt die parallel.’

 

 

Muziek, poëzie, film en hoop

Vader en zoon Schneemann stelden samen een ensemble samen dat de veelzijdigheid van Theodorakis weerspiegelt:

• Vasilis Lekkas – zang
• Charis Laurijssen – bouzouki
• Emmy Storms – viool
• Romain Bly – trompet, hoorn, percussie
• Simone Bottasso – organetto
• Sinan Arat – ney & zang
• Nathalie Schaap – contrabas & zang
• Bart Schneemann – hobo
• Julian Schneemann – piano & arrangementen

Julian Schneemann: ‘We hebben instrumenten gekozen die niet direct bij Theodorakis horen – zoals de Italiaanse organetto, de Turkse ney, de jazzcontrabas – maar die wél verwant zijn aan volksmuziek. In combinatie met hobo, piano en natuurlijk de bouzouki ontstaat er iets nieuws. Je hoort Theodorakis, maar door onze eigen lens.’

Ze kozen bewust voor een informele setting. Geen kostuums, geen choreografie. Het is alsof je echt in een Griekse taverna zit.

Bart: ‘We wilden geen toneelstuk maken, maar een levende avond. Gewoon muzikanten in hun gewone kleren, die muziek maken. Zoals het in Griekenland gaat.’

Wat de voorstelling bijzonder maakt, is dat ze niet alleen liederen brengt, maar ook de bredere context schetst.

Julian: ‘Tijdens de inleiding vooraf vertellen we over Mikis’ leven, begeleid door zwart-witfoto’s. Zijn ballingschap, zijn strijd, maar ook zijn momenten van vreugde. We willen het publiek meegeven: je begrijpt deze muziek pas echt als je weet waar ze vandaan komt.’

Na het concert is er steevast een afterparty. Met Griekse wijn, mezedes en een informele jamsessie vervaagt opnieuw de grens tussen podium en publiek.

Bart: ‘Dat hoort erbij. Muziek van Mikis is niet compleet zonder samenzijn, eten, drinken, praten en lachen. Dat is de Griekse geest.’

 

 

Actuele betekenis

Hoewel Tribute to Theodorakis geen politieke voorstelling is, resoneert de boodschap van Mikis vanzelf met vandaag.

Julian: ‘Zijn credo – dat kunstenaars niet mogen zwijgen zolang er oorlog is – is actueler dan ooit. We benoemen het niet expliciet, maar iedereen voelt de parallellen. Dat maakt zijn werk tijdloos.’

Voor Bart en Julian is dit project meer dan een eerbetoon. Het is een muzikale reis, een ode aan Griekenland en een persoonlijke ontdekkingstocht.

Julian Schneemann: ‘Voor mij was het een openbaring hoe muziek, gedragen door een idee, generaties kan verbinden. Het gaat niet alleen om noten, maar om wat ze betekenen.’

Bart Schneemann: ‘Theodorakis heeft ons geleerd dat eenvoud eeuwigheidswaarde kan hebben. Zijn liederen zijn niet voor sentimentele huilebalken, het zijn bronnen van hoop. En dat is wat we willen meegeven: muziek die troost, moed en menselijkheid ademt.’

 

 

Info:

Tribute to Theodorakis

Een voorstelling vol menselijkheid, passie, verzet en hoop. Een intiem portret, maar ook een uitbundig Grieks feest. Een ode aan Mikis Theodorakis – honderd jaar na zijn geboorte.

De productie is een internationale coproductie met Insession Events Athens van Panagis Kalantzis en bevat archiefbeelden uit de Griekse omroep ERT. Er is zelfs een optioneel voorprogramma: Liquid Stage, een 4D-video-installatie rond Theodorakis’ opera Medea.

Tourdata 2025

Tribute to Theodorakis is te zien van 2 t/m 24 oktober 2025 in diverse Nederlandse zalen: zie banner hierboven!