Gehoord: 25 juli 2024, Grosses Festspielhaus, Bayreuth

Door Peter Schlamilch*

 

‘Kind! Die Tristan wordt iets verschrikkelijks! Die laatste akte!!! Ik ben bang dat de opera verboden wordt — tenzij het geheel door een slechte opvoering in een parodie verandert; alleen middelmatige opvoeringen kunnen me redden! Helemaal geslaagde zullen de mensen gek maken, — iets anders kan ik mij niet voorstellen. Dat het zover met me moest komen!! O wee!’

 

 

Middeleeuwse liefdessage

Zo spreekt Richard Wagner zelf over de opera die in zijn oeuvre het meest revolutionair is, en voor velen het meest ontoegankelijk en enigmatisch. De componist werd door het verhaal gegrepen terwijl hij middenin de Ring des Nibelungen zat, en legde de tetralogie terzijde om de middeleeuwse liefdessage te verklanken, en beïnvloedde en inspireerde met zijn vooruitstrevende gebruik van chromatiek, tonaliteit en harmonische wendingen (‘Tristan-accoord’) componisten als Gustav Mahler, Richard Strauss, Karol Szymanowski, Alban Berg en Arnold Schönberg.

 

Heftigheid van rol

De eerste uitvoering werd, in Wenen, na 70 repetities afgezegd, omdat de noten simpelweg ‘niet in te studeren waren’ voor de zangers. Het werk ging uiteindelijk in München in première, waar na vier uitvoeringen de tenor die Tristan zong plotseling kwam te overlijden, naar verluidt vanwege de heftigheid van de rol. Later overleden nog twee dirigenten tijdens het dirigeren van de tweede akte, Felix Mottl in 1911 en Joseph Keilberth (1968).

 

 

Tragische verhalen

In Bayreuth dit jaar gelukkig geen ongelukken: na een zeer langzame, mooi gespeelde Einleitung (Langsam und schmachtend) werd een prachtig decor zichtbaar dat, hoewel abstract, toch steeds het vermoeden van een schip, de touwen, of de ruimen ervan aanduidde. Stemmige kleuren in belichting, rookeffecten en de prachtige kostuums geven een onbestemde, maar nooit storende suggestie van de middeleeuwen, maar misschien ook die van de huidige tijd, wie zal het zeggen? Hoewel ik een traditionalist ben, vond ik deze oplossing mooi en effectief: stemmig, maar nooit afleidend van de handeling, die in al zijn traagheid door veel regisseurs zou worden ‘opgeleukt’ door niet ter zake doende elementen. Zo niet hier: alles was op de personages en hun tragische verhalen gericht: Tristans naam bevat niet voor niets het woord ‘triest’…

 

Mooi genuanceerd

De jonge matroos (Matthew Newlin) opende uitstekend, en Isolde (de Finse Camilla Nylund) maakte al direct indruk met haar prachtige, heldere sopraan, die de hele voorstelling niet zou verbleken in deze hondsmoeilijke rol. Mooi-monotoon bracht ze de vermoeidheid van de lange zeereis over, en werd naarmate de avond vorderde steeds liefdevoller, heftiger en intenser, waarbij haar zachte passages altijd mooi genuanceerd bleven. Haar enorme jurk, zo groot als de zee waar ze over voer, was heel fraai. Brangäne (de Duitse mezzo Christa Mayer) was niet minder intens, en haar samenspel met Isolde was naadloos.

 

 

Imperatief en helder

Tristan werd vertolkt door de Oostenrijkse heldentenor Andreas Schager, begonnen als operette- en Mozart-tenor, maar nu de grote Wagnerrollen zingend: kernachtig, aangenaam-penetrant, de zaal volledig vullend met zijn mooie stemgeluid, imperatief en toch helder: wat wil je nog meer in één tenor?

In de tweede akte zagen we een prachtig decor: de met allerlei prullaria volgestouwde binnenkant van het schip, heerlijk uitgelicht in roestige kleuren, de beide verliefdelingen fenomenaal presterend in hun liefdesduet. Het orkest begeleidde bijna ideaal, hoewel af en toe meer climaxwerking welkom zou zijn geweest.

 

 

Schitterend en indringend

Minder overtuigend vonden we Koning Marke van de Oostenrijkse bas Günther Groissböck, die duidelijk zijn dag niet had en worstelde met de partij, hoewel hij zijn verdriet om het verraad door zijn beste vriend schitterend en indringend vertolkte. Het antwoord van Tristan daarop was in één woord beeldschoon.

Het Festspielorchester speelde formidabel, dirigent Semyon Bychkov koos steeds goede, bijna vlotte tempi, en er stroomde ondanks de onderaardse positie een grote, volle klank de zaal in, waarbij de zangstemmen steeds goed hoorbaar bleven in een altijd ideale balans, precies zoals Wagner het bedoeld had.

 

Stilte en duisternis

Het prachtige voorspel tot de derde akte ontstond weer, zoals bijna steeds in Bayreuth, vanuit stilte en duisternis, en was alweer, goddank, zonder regie, zodat Wagners eeuwige noten volledige aandacht kregen. Tristan zong en speelde weer voortreffelijk en toonde in deze zware partij nergens tekenen van vermoeidheid, en ook Kurnewal (gezongen door de IJslandse bariton Olafur Sigurdarson) was uitstekend. Het decor was weer fraai, en de regisseur vond het gelukkig nergens nodig om ons verborgen boodschappen of afleidende acties te laten zien: wat een verademing in het huidige operabedrijf.

 

 

 

Mooiste aller dromen

Isoldes Liefdesdood was prachtig, gloedvol en liefdevol, precies zoals Wagner het wilde, toen hij schreef: ‘Omdat ik in mijn leven nooit echt het geluk van de liefde ervaren heb, wil ik een gedenkteken oprichten voor deze mooiste aller dromen, een werk waarin deze liefde volledig tot uitdrukking komen kan: ik heb in mijn hoofd een Tristan en Isolde ontworpen, een eenvoudige, maar volbloedige muzikale weergave; met de ‘zwarte vlag’ die op het einde waait, zal ik mij dan toedekken om — te sterven.’

Peter Schlamilch*

* Van huis uit zanger en dirigent, ontwikkelde recensent Peter Schlamilch een grote liefde voor de opera. Tijdens zijn muzikale opleiding assisteerde hij vijf jaar de Italiaanse dirigent Claudio Abbado (1933-2014), waarbij hij o.a. nauw betrokken was bij de uitvoering van de opera Elektra van Richard Strauss in Salzburg. Voor De Nieuwe Muze bezocht Schlamilch deze zomer een aantal belangrijke operafestivals in Europa en schreef daar recensies over. Dit is het achtste verslag uit Bayreuth (Tristan und Isolde).

 

Info:

https://www.bayreuther-festspiele.de/programm/auffuehrungen/tristan-und-isolde/