Gehoord: 1 augustus 2024, Grote Zaal, Concertgebouw, Amsterdam

Door Wenneke Savenije

 

Laat muzikaal talent niet stil vallen!

Ieder jaar worden de VriendenLoterij Zomerconcerten in het Concertgebouw opgeluisterd door het enthousiasmerende geluid van nationale en internationale jeugdorkesten, die met briljante achteloosheid complete symfonieën van Mahler, Bruckner of Sjostakovitsj spelen en op hoog niveau samenwerken met bekende solisten. Verleden week was het de beurt aan het Jeugdorkest Nederland o.l.v. Jurjen Hempel, met de eigenzinnige en altijd inspirerende violiste Rosanne Philippens als solist.  De avond was voorbestemd een groot succes te worden, waarover later meer, maar eerst sprak Simon Reinink, directeur van het Concertgebouw, de uitverkochte Grote Zaal toe met een fel pleidooi voor het behoud van o.a. de jeugdorkesten en een dringende oproep aan de zaal om de petitie te ondertekenen die daarvoor strijd: https://www.laatmuzikaaltalentnietstilvallen.nl/

Omdat het belangwekkend genoeg is, volgt hier de complet toespraak van Reinink.

 

 

 

Pleidooi voor behoud muzikale infrastructuur van Simon Reinink

Goedenavond dames en heren, ik ben Simon Reinink, directeur van Het Concertgebouw. En het zou me niet verbazen als velen van u wel iets van een toespraakje zouden verwachten vanavond gezien wat er de afgelopen weken is gebeurd, namelijk het advies van het fonds cultuurparticipatie waar met een pennenstreek 6 talentontwikkeling organisaties op het gebied van de klassieke muziek gestopt zijn omdat ze geen subsidie meer krijgen waaronder dit fantastische orkest achter mij. (Luidkeels boegeroep in de uitverkochte Grote Zaal).

In mum van tijd hebben alle zalen, alle orkesten, alle koren en tal van andere organisaties gezamenlijk het initiatief genomen om de minister van Onderwijs Cultuur en Wetenschap om alles in het werk te stellen deze 6 gezelschappen het voor Nederland te behouden. En voor zover nodig roep ik vanaf deze plek de minister en de totale politiek in Den Haag op om alles in het werk te stellen om deze 6 organisaties in leven te houden. Want dit is het enige platform dat er is om jong muzikaal talent te laten doorstromen naar de vakopleiding en of later de beroepspraktijk. Zeer essentieel in het muzikale ecosysteem. (Groot applaus).

Maar ik heb ook een oproep aan u, aan ons, burgers van dit mooie land. In de allereerste plaats is er nu de mogelijkheid om een petitie te ondertekenen ‘Laat muzikaal talent niet stilvallen.’ ik herhaal ‘laat muzikaal talent niet stilvallen’.  U kunt iets vinden op de website van het Jeugdorkest Nederland, maar als u deze titel intypt in de zoekbalk van uw computer komt u ogenblikkelijk bij de juiste pagina terecht om de petitie te ondertekenen. Doet u dat en roep zoveel mensen op om dat ook te doen. Dat In de eerste plaats.

Maar In de tweede plaats, en dat is misschien meer enkele persoonlijke hartenkreet, maar misschien wel een hele essentiële: de vraag in wat voor land willen wij leven? Een land waar ruimte is voor muziek, een land waar ruimte is voor kansengelijkheid, waar muzikaal talent of welk jeugdtalent dan ook de kans krijgt om het te ontdekken, om het te ontwikkelen en om er beter en groter in te worden.  Dat is wat het land een mooi land maakt en dat maakt ons als burgers medeverantwoordelijk. Wij moeten opletten dat we dit soort ontwikkelingen niet toestaan. Wij mogen niet onverschillig zijn ten aanzien van dit soort ontwikkelingen, want dat is wat hier gebeurd.

Het is de onverschilligheid die maakt dat dit met één pennenstreek, dat een fantastisch jeugdorkest en al die andere organisaties, dreigen te verdwijnen. Waarom? Omdat dit gaat om een puntentellingen.  We hebben fondsen met een puntensysteem waarbij heel simpel wordt gekeken hoeveel punten kennen wij toe aan een organisatie, aan een aanvraag en zit je onder de zaaglijn, dan heb je pech. Zonder te kijken wat dit betekent voor het totale culturele veld in het land.

Dames en Heren, wij als burgers van dit land hebben een ongelooflijk grote verantwoordelijkheid om op te blijven letten Dat wat wij vandaag normaal vinden gister helemaal niet normaal was. Ik roep u op om wakker te blijven en alles in het werk te stellen om ervoor te zorgen dat we dit soort ontwikkelingen waarin de kwetsbaren van de samenleving en het mooie van de samenleving onderuitgaan als we even niet opletten. Dames en heren en wat is nu het allerbelangrijkste? Waar gaat het nou eigenlijk echt om? Dat zit hier achter me. Mag ik een daverend applaus voor dit fantastische orkest.

Dank u wel!

 

 

Zinderend orkestspel door Jeugdorkest Nederland

Daarna plonsde het Jeugdorkest Nederland met tomeloze energie en verbluffende muzikale en instrumentale expertise in de woelige baren van de Ouverture ‘De getemde feeks’ op. 25 (1909) van Johan Wagenaar, zonder ook maar één seconde kopje onder te gaan. Als een ervaren kapitein die alle wereldzeeën heeft bevaren, gaf dirigent Jurjen Hempel met heldere gebaren de koers, frasering, articulatie, dynamiek en timing aan waarmee het orkest de kleurrijke partituur met zijn explosie aan thematisch materiaal tot klinken bracht. In alle instrumentgroepen van het groot bezette orkest zaten de jonge musici op het puntje van hun stoel zeer professioneel te musiceren alsof hun leven ervan afhing (wat misschien ook wel zo was). Dat leidde tot een enerverende uitvoering van De getemde feeks, die aan gaandeweg het veld ruimde voor een betoverende fee die met haar magische toverstok het publiek onderdompelde in een ware klankorgie.

 

 

Chausson & Ravel

Had Chausson geweten dat topvioliste Rosanne Philippens ooit zijn Poème in es, op. 25 (1896) met zoveel vuur, poëzie en verfijning zou uitvieren, dan had hij vast de moed verzameld om zelf met zijn originele stuk voor viool en orkest aan de weg te timmeren. Maar Chausson had geen zelfvertrouwen, zodat het zijn collega Isaac Albéniz was die de schoonheid van het werk inzag en er een uitgave van bekostigde, ook al zag ook de uitgever er niets in. Vroeg of laat komt echte kwaliteit toch boven drijven en zo kon het gebeuren dat Chaussons Poème, waarin de viool eenzaam zingend ronddoolt in een wereld vol mysterieuze orkestklanken, toch een succes werd. Philippens is niet alleen een geweldige violiste, ze is ook een ijzersterke vertolker omdat ze met zoveel intensiteit, spontaniteit en diepgang in de partituur duikt om alle details daarvan te ontsluiten. Dat doet ze met een zangerige, ragfijn fraserende toon en een uitstekend gevoel voor balans en timing, waarbij ze het orkest uitdaagt en stimuleert als ‘medespeler’ in het geheel. Zowel Chausson als de daaropvolgende Tzigane voor viool en orkest (1924) van Ravel beginnen met een lange vioolsolo. Philippens liet ze allebei optimaal tot de verbeelding spreken, poëtisch bij Chausson en fel en onstuimig bij Ravel. Daarna dook ze sociaal en communicatief onder om steeds weer boven te komen drijven in het orkest, waarmee ze enerverende dialogen voerde. Het klonk allemaal prachtig. Bij wijze van unieke toegift speelde Philippens enkele duo’s van Bach, Bartók, Piazolla en Händel/Halvorsen met verschillende strijkers uit het orkest, waarbij de volle zaal terecht uit zijn dak ging.

 

 

Sjostakovitsj

Tot besluit van de enthousiasmerende avond bewees het Nederlands Jeugdorkest o.l.v. Hempel haar maatschappelijke en artistieke bestaansrecht met een even professionele als gestroomlijnde, felle en indringende uitvoering van de verpletterende Vijde symfonie in d, op. 47 (1924) van Sjostakovitsj, waarbij alle instrumentgroepen uit het orkest zich met hart en ziel aan de muziek overgaven en formidabele prestaties leverden. De nauw verhulde wanhoop, het sarcasme, de schurende vrolijkheid, het zwarte pessimisme en de hoop tegen beter weten in op een betere wereld, het kwam allemaal langs in een overdonderende uitbarsting van goed gedoseerde orkestklanken. De componist zelf zou zeker diep geraakt zijn geweest door de grenzeloze empathie waarmee de heimelijke ontgoocheling en verborgen krachten van zijn quasi heroïsche werk werden verklankt. Als de avond én ding duidelijk maakte, dan dat jeugdorkesten als het Nederlands Jeugdorkest kweekvijvers zijn voor de professionele klassieke muziekbeoefening.

 

 

Nawoord en oproep

Is het vooringenomenheid, boze opzet of domweg onkunde en gebrek aan kennis over de klassieke muziek en haar maatschappelijke belang? In één nonchalante beweging heeft het Fonds voor Cultuurparticipatie het hele ecosysteem van de klassieke muziek in Nederland onderuitgehaald, door de belangrijkste talentontwikkeling instellingen geen subsidie meer te willen verlenen. Het gaat als bekend om de Nationale Jeugdorkesten Nederland, het Prinses Christina Concours, de Nationale Kinder- en Jeugdkoren van de Stichting Vocaal talent Nederland, het Nederlands Vioolconcours, het Ricciotti Ensemble en de stichting Britten voor Jong Muziektalent. Nadat eerder al de muziekscholen om zeep geholpen zijn en muziek vrijwel uit het onderwijs verdween, verbreekt het Fonds daarmee de keten die noodzakelijk is om de klassieke muziek in leven te houden en alle orkesten, ensembles en musici die haar beoefenen te voorzien van nieuwe aanwas. Ook voor het publiek dat houdt van klassiek zal het vroeg of laat akelig stil worden, terwijl nu juist uit onderzoek is gebleken dat de populariteit van klassieke muziek toeneemt en de gemiddelde leeftijd voor liefhebbers van klassieke muziek steeds lager wordt, te weten 42 jaar.

Is de infrastructuur voor klassieke muziek vernietigen dan een bewuste coup? Of is er iets faliekant mis met het beoordelingssysteem van het Fonds, dat beweert: ‘Alle aanvragen ongeacht discipline of genre maken evenveel kans op subsidie.’ Of ze die subsidie krijgen hangt af van een puntensysteem gebaseerd op criteria als vernieuwend, multidisciplinair en inclusief. Maar iedereen weet dat je geen appels met peren kan vergelijken. Domweg dezelfde criteria loslaten op bijv. het Concertgebouworkest en het Jeugdorkest Nederland, is even onzinnig als een schilderij van Vermeer volgens dezelfde puntentelling beoordelen als een werkstuk van een student van de Kunstacademie.

Interessant is dat het Fonds wel subsidie heeft toegekend aan het Leerorkest in de Bijlmer, waarover Marco de Souza met grote inzet de scepter zwaait. Daar gaat het niet om kwaliteit maar om een eerste kennismaking met de klassieke muziek, vanuit de terechte gedachte dat iedereen daar baat bij heeft. Immers, klassieke muziek stimuleert de intelligentie en het vermogen om samen te werken, verjaagt agressie en depressies, heelt en verbindt. De schoonheid ervan maakt zowel de musici als het publiek gelukkig. In het Leerorkest krijgen alle kinderen een instrument in bruikleen en iedereen mag meespelen. Dat is te horen aan de rommelige en vaak kraaienvalse uitvoeringen, maar het enthousiasme onder de kinderen van allerlei pluimage is groot: ze willen later bijna allemaal professioneel violist of trombonist worden. Maar helaas, daar is dan wel een mogelijke doorstroom naar een jarenlang leertraject voor nodig, want klassieke muziek vergt net zoveel studie, training en inzet van zijn beoefenaars als topsport bedrijven.

 

 

 Zo heeft het Fonds ook deze kinderen uit de Bijlmer bij voorbaat de pas afgesneden. Want als alle talentontwikkeling instellingen voor de jeugd verdwijnen is er geen doorstroom naar professionele muziekbeoefening meer mogelijk. Het maakt ook duidelijk dat het Leerorkest voornamelijk wordt gehonoreerd vanwege het sociale, inclusieve en ludieke karakter ervan, zonder het maatschappelijk belang ervan in een groter verband te zien. De kinderen zelf begrijpen spontaan veel beter waar het om gaat: grenzeloze liefde voor het spelen van of luisteren naar een van de meest waardevolle culturele uitingen van de mensheid: klassieke muziek. En ook het spontane verlangen naar leren, jezelf kunnen ontwikkelen en het ver kunnen schoppen in zoiets moois en waardevols als de klassieke muziek. Om die wereld in stand te kunnen houden zijn er muziekdocenten, muziekscholen, jeugdorkesten, jeugdconcoursen, conservatoria en uiteindelijk orkesten, ensembles en solisten nodig. Dat begrijpen vergt een Fonds met een visie, die verder reikt dan het ontwikkelen van wat algemene criteria en een daarop gebaseerde puntentelling die alle aanvragers over een kam scheert, zonder dat er ook maar enige visie uit blijkt voor het grotere geheel en de consequenties van de besluiten.

 

 

Structurele financiering door de overheid

Misschien is het Fonds ook helemaal niet de juiste instantie om de infrastructuur in stand te houden, die maakt dat jongeren zich kunnen ontwikkelen tot beroepsmusici of tot liefhebbers van klassieke muziek. Dat zou geen zaak van willekeurige subsidiering, maar van stabiele financiering door de overheid moeten zijn, in het belang van iedereen. Jong talent moet zich kunnen ontwikkelen om door te stromen naar de orkesten en de concertpodia. Blijkbaar heeft het Fonds voor Cultuurparticipatie dit niet begrepen. De argumentatie voor de afwijzingen is dan ook tenenkrommend om te lezen. Pijnlijk is ook dat slechts 2 van de 46 commissieleden bij het Fonds voor Cultuurparticipatie iets vaags met muziek hebben, tegenover bijvoorbeeld 10 leden met expertise op het gebied van het theater. Daarmee heeft klassieke muziek al bij voorbaat verloren en dat blijkt. En zo dreigen wij het enige land ter wereld te worden zonder jeugdorkesten, zonder kansen voor jonge muziektalentjes om zich te ontwikkelen tot professionele musici. Erg? Ja!!

Wenneke Savenije

 

Steun de petitie!

https://www.laatmuzikaaltalentnietstilvallen.nl/

 

 

 

Let us shine! Een van de toegiften door Rosanne Philippens en aanvoerders uit Jeugdorkest Nederland: