Gehoord: Zaterdagmatinee, 12 oktober 2024, Concertgebouw, Amsterdam 

Door Peter Schlamilch

 

De grootste verdienste van Franz Liszt is, naar mijn bescheiden mening, dat hij de vader is van Richard Wagners grote liefde, Cosima, hoewel ze hem, naar verluidt, op 13 februari 1883 de dood in dreef tijdens een knallende ruzie in hun tijdelijke onderkomen in Venetië. Liszt was daarnaast een loyale vriend voor Wagner: zo hielp hij hem bijvoorbeeld diens opera’s uitgevoerd te krijgen en ondersteunde hem financieel. Liszt overleed uiteindelijk bij Wagner thuis in Bayreuth, en werd in die stad ook begraven.

 

 

Parsifal

Een misschien nog grotere verdienste is dat hij Wagner aan zijn hoofdthema van Parsifal hielp, zo las ik in de uitstekende programmatoelichting van Kasper van Kooten: de eerste noten van Liszts Die Glocken des Strassburger Münsters (1875) zijn exact gelijk aan die van Wagners meesterwerk (zelfs de inzet op de 2^e tel is identiek): fascinerend en misschien ook wat teleurstellend tegelijk. Teleurstellend, omdat Liszt, die misschien wel een der grootste pianovirtuozen aller tijden was, bepaald geen briljant componist was, hoewel veel van zijn fervente fans me dat niet in dank zullen afnemen. De waarheid moet echter gezegd worden, en die waarheid is dat ook Die Legende von der heiligen Elisabeth zeker geen meesterwerk van de goeddeels autodidacte componist is.

 

 

Banale thema’s

We moeten de Zaterdagmatinee echter toch dankbaar zijn dat het zo’n werk weer even aan de vergetelheid ontrukt: wat is het toch een prachtige en belangrijke serie, hoewel het experimentele karakter van het huidige seizoen wel wat zorgen baart; maar we zullen zien: misschien blijken ook die concerten belangrijker dan ze er op papier uitzien. Elisabeth wordt geteisterd door een langdradig en zoetsappig libretto, en de muziek is eigenlijk, op wat sporadische minuten na, nergens belangwekkend of zelfs maar interessant, en is vrijwel overal plichtmatig en schematisch, en soms voorzien van totaal idiote en banale thema’s en motieven.

 

 

Oude muziek

Chef-dirigent György Vashegyi, die sinds 2022 de leiding heeft over het Hongaars Nationaal Filharmonisch Orkest, dat het concert droeg, deed de zaak ook al geen goed: afkomstig uit de oude muziek wist hij geen moment spanning of verrassing, laat staan transcendente schoonheid te creëren. Zo ging het ‘rozenwonder’, toch de cruciale gebeurtenis uit dit oratorium, dat eigenlijk eerder een opera is, bijna ongemerkt voorbij en maakte de Stormscène niet veel indruk.

 

 

Opera

Zoals gezegd is dit werk eigenlijk een opera, want van een klassieke oratoriumvertelling is vrijwel nergens sprake: bijna alles is geschreven in dialoogvorm, en ook de muziek laat veel ruimte aan de verbeelding over, dat dan weer wel. Maar ik snap goed waarom Liszt dit geen opera noemde: de handeling is zó statisch en wijdlopig dat een geënsceneerde versie erg taai zou zijn, en weinig volle zalen zou trekken. Ook nu was de zaal overigens slecht bezet, jammer genoeg.

 

 

Braaf

Het Hongaars Nationaal Koor zong uitstekend, zeker in het slotkoor, maar veel te braaf, en ook het enige Nederlandse aandeel in het geheel, ons eigen Nationaal Kinderkoor, deed het prima, maar leed aan hetzelfde euvel: te keurig, terwijl het toch de kinderlijk-jubelende spelletjes voor de kleine Elisabeth, op haar vierde al van huis en haard weggevoerd, moest uitdrukken. De invloed van de dirigent, waarschijnlijk, die uit de oude muziekpraktijk afkomstig is. Maar ja, Liszt is nu eenmaal geen oude muziek.

 

 

Solisten

De mannelijke solisten zongen gelukkig allemaal prima tot uitstekend, hoewel een beetje meer acteren geen kwaad had gekund. Bas Bogdan Talos (Landgraaf Hermann), bariton Johannes Kammler (Landgraaf Ludwig) en bas-bariton Zoltán Nagy (Hongaarse magnaat) zijn eigenlijk alle drie gezegend met prachtige stemmen, hoewel niet enorm sterk. Kammler heeft een bijna tenoraal timbre, een goede keus dus, in dit werk dat vreemd genoeg geen tenorsolisten kent.

 

 

Emotie en passie

De Zwitserse sopraan Gabriela Scherer, die de rol van Elisabeth zong, kon mij, door haar wat fletse zang en expressie, op geen enkele wijze bekoren, in tegenstelling tot de Hongaarse mezzo Dorottya Láng, die als enige solist de zaal echt vulde met emotie en passie met haar vertolking van Landgravin Sophie, een piepkleine maar toch volledig overtuigende rol.

 

 

Vrome poging

De slotscène, met een groot aandeel van het uitstekend zingende koor, was mooi en daarmee een waardige afsluiting van Liszts Legende, die een vrome poging was het genre ‘oratorium’ in de 19^e eeuw weer nieuw leven in te blazen, zoals Van Kooten in het programmaboekje terecht stelt.

Hij haalt ook de beroemde anekdote aan waarin Liszt zijn Dante-symfonie aan Wagner voorspeelt, die bij een bepaalde passage toegeeft die te hebben gebruikt in zijn Walküre. Liszt schijnt toen, grootmoedig als hij was, gezegd te hebben: ‘Ach, dan luistert er tenminste iemand nog eens naar’. Ik vrees dat deze Legende geen beter lot zal treffen.

Peter Schlamilch

 

Info:

https://www.npoklassiek.nl/programmas/ntr-zaterdagmatinee