Noord Nederlands Orkest o.l.v. Eivind Gullberg Jensen, De Oosterpoort, Groningen

Door Dirk Meijer

 

Wat volgt is altijd gerelateerd aan dat wat eraan voorafging. Marcus Aurelius, die leefde tussen 121 en 180 na Christus, zei het ons al voor.

Leningrad Symfonie

Als je luistert naar de Zevende symfonie van Sjostakovitsj vraag je je onmiddellijk af: wat heeft het mensdom door alle eeuwen zoal geleerd? Zijn de gruweldaden van Stalin en die van Hitler niet feilloos met elkaar te vergelijken, en wie was erger? Deze ‘Leningrad Symfonie’ is dan ook een aanklacht zowel tegen het fascisme als tegen het schrikbewind van Stalin. Het werk ontstond in 1942, op het hoogtepunt van de oorlog en ook in dat jaar werd de première in Leningrad gepland. Je zou het misschien kunnen begrijpen dat dit werd georganiseerd vanuit een soort innerlijk verlangen: iedereen die nog een beetje bij zijn of haar positieven was, werd opgeroepen hieraan mee te doen!

 

 

Moreel van het volk

Juist omdat de mens als individu niet lijkt te tellen mag het op zich toch op een groot wonder lijken dat Dimitri Sjostakovitsj de dans van deportatie is ontsprongen: hij had het bed al in de hal van zijn woning klaar staan, maar nee; voor zover je nog kunt spreken van de gematigde krachten binnen het regiem, hij werd gespaard: hij moest het moreel van het Russiche volk hooghouden! (?)

Na de Koude Oorlog heeft Mikail Gorbatsjov geprobeerd het Russische volk in ieder geval in vrede en openheid te laten leven, maar het mocht niet zo zijn.
Het huidige gedrag van Poetin lijkt op een kopie van dat van zijn voorgangers en andermaal lijkt een miljoen mensen meer of minder naar de slachtbank: de bevelhebbers niet te deren.

 

 

Fysieke ervaring

Terug naar gisteravond: Laat ik eens een aantal trefwoorden noemen die allemaal toepasbaar zijn op het werk, wat we mochten beluisteren; formalisme, enorme ritmische expressiviteit, grote contrasten, meditatief, grootse crescendo’s, contrapunt, neo klassieke invloeden (van J.S. Bach?), Mahleriaanse proporties.

Alles was gisteravond van toepassing op de uitvoering in de Oosterpoort van een van de hoogtepunten van de twintigste-eeuwse muziekgeschiedenis, de ‘Leningrad Symfonie’ van Sjostakovitsj: een smeekbede tegen de gewelddadigheden van het regiem, op het ene moment een soort gelatenheid, maar op het andere een krachtige schreeuw om vrede in deze onopgeloste strijd.
De luisteraar ervoer bijna fysiek het enorme onrecht, barbarij en de machteloze opgestoken vuist van de componist tegen het oorlogsgeweld. Ook na de enorme uitbarsting met de meedogenloze kleine trom partij voelde je Sjostakovitsj zich bijna letterlijk van die barbarij afwenden!

De absolute apotheose van het werk is het laatste deel: steeds lijkt hij de luisteraar weer op het verkeerde been te zetten: oorlogsvoering in driekwartsmaat, of is het toch vierkwarts? Een complete integratie, eindigend met een beklemmend, maar toch ook glorieus slot. Een scherpere aanklacht tegen de onmenselijkheid is schier ondenkbaar!!

 

 

Eivind Gullberg Jensen

De chef-dirigent van het NNO toonde zich een trouwe metgezel van de bijna ontelbare aantal dirigenten, grootgebracht door maestro Jorma Panula: iemand die nog steeds les schijnt te geven, ook al is hij de negentig reeds gepasseerd. Zijn leerlingen gaan al decennialang de hele wereld over, het ene toporkest dirigerend na het andere.
In Nederland kennen we zo langzamerhand allemaal Klaus Mäkelä, en genieten we van de power die hij als dirigent uitstraalt. Maar gister deed zijn Scandinavische metgezel uit Noorwegen daar weinig voor onder: zijn musici van het NNO zaten werkelijk op de punt van de stoel en dat leidde in deze uitvoering tot een haast rituele en liturgische ervaring.

Dit concert gaf ook meteen uiting aan de gedachte van de directie van dit orkest: het willen zijn van een van de toporkesten van Nederland. Dat mag je natuurlijk niet ophangen aan één magistrale uitvoering van gisteravond, maar de potentie is er zeker: een prachtige en warme strijkersklank, een stralend koper, pakkend slagwerk en mooie afgewogen soli in het hout en dat onder leiding van een zeer hoogstaande dirigent.
Geheel terecht werden uitvoerenden na afloop beloond met een minuten lang durend en ovationeel applaus.

 

 

Kleine stoorzenders

Het kan zijn dat het te maken heeft met de plaats in de zaal waar je zat, maar even was de klank van beide harpen met de rest van het orkest lichtjes in disbalans, en heel even had ik wel even kort mijn bedenkingen bij frasering van hobo en basklarinet, maar ja, er moet nu één keer wel geademd worden.

En voor de rest dan: in de voor meer dan 80 procent gevulde Groningse concertzaal had men gemeend de airconditioning aan te moeten zetten. Een aantal zeer treffende passages in het piano en pianissimo werden hierdoor hinderlijk geweld aangedaan. Foei!! Dat kan nog wat worden als in december de Achtste symfonie van Mahler bij dit ambitieuze orkest op de lessenaar staat. Ik hoop en ga ervan uit dat er genoeg tijd is om iets te doen aan deze hinderlijk storende factor.

Ik ben trouwens benieuwd wat de radioluisteraar op radio IV daarvan meegekregen heeft. In ieder geval had die het voorrecht om deze meeslepende uitvoering vanuit de huiskamer mee te maken!

Dirk Meijer

 

Info:

https://nno.nu/concert/sjostakovitsj-symfonie/

Van 24-27 april op diverse locaties in het land, waaronder zondag 27 april om 14.15 uur in Tivoli Utrecht.