Het Middagconcert. Programma: Klavecimbelrecital met werken van Orlando Gibbons, J.S. Bach en Domenico Scarlatti door Mahan Esfahani. Gehoord: 30/3 2025, Kleine Zaal Concertgebouw, Amsterdam.

Door Wenneke Savenije

 

Charisma

De New York Times riep hem bij zijn internationale doorbraak in 2015 uit tot ‘the poet of the harpsichord’. Datzelfde jaar schreef muziekrecensent Richard Morrison van The Times naar aanleiding van zijn debuutalbum Time Present and Time Past: ‘Als je maar één plaat met klavecimbelmuziek in je leven koopt — en dat is een beslissing waar ik wel begrip voor zou hebben — koop dan dit sensationele album. De 30-jarige Iraans-Amerikaanse Mahan Esfahani maakt al jaren furore onder kenners. Nu ontpopt hij zich tot een superster wiens muzikaliteit, verbeeldingskracht, virtuositeit, culturele breedte en charisma de ivoren toren waarin het klavecimbel traditioneel wordt geplaatst, ver overstijgt.’ Ik werd nieuwsgierig, vooral omdat het hier blijkbaar een ‘superster’ op de vaak als ‘spijkerkist’ aangeduide assepoester onder de toetsinstrumenten betrof: het klavecimbel, vooral geliefd onder barokmusici die volgeling zijn van de authentieke muziekpraktijk. Maar na enig speurwerk constateerde ik dat de pers niet had overdreven.

 

 

Time Present and Time Past

Het gebeurt maar zelden dat ik, na het digitaal beluisteren van enkele noten van een musicus waarvan ik nog nooit heb gehoord, met absolute zekerheid weet: dit is een supertalent. Maar bij de eerste maten van Bachs Chromatische Fantasie door Mahan Esfahani was ik verkocht. Geweldig! Zelden speelt iemand klavecimbel met zoveel vuur, met zo’n natuurlijke techniek en zo’n heldere maar toch warme en zelfs ‘zingende’ klank, met zoveel diepgang en bezetenheid. Bij het beluisteren van Time Present and Time Pastnam mijn enthousiasme nog grotere vormen aan. Alsof het niets is voert Esfahani, die inmiddels al 9 cd’s heeft uitgebracht, op dit debuutalbum de luisteraar mee door drie eeuwen klaviermuziek, van Allesandro Scarlatti, Carl Philipp Emanuel Bach en Johann Sebastian Bach via Henryk Görecki tot aan Steve Reich, en alle noten die hij uit zijn klavecimbel tovert klinken even schitterend, raak en universeel. Hij won er terecht de Grammophon-award voor het beste barokalbum mee en werd kort daarna, op zijn dertigste, benoemd tot professor aan de Guildhall School in Londen.

 

 

Communicatief

Ik besloot destijds tot een interview en ontdekte dat de zeer communicatieve Esfahani, die in 1984 in Teheran werd geboren, op zijn vierde met zijn ouders naar Amerika was vertrokken, waar hij opgroeide en medicijnen en musicologie studeerde aan de Stanford University. ‘Ik ben een laatbloeier’, lachte Esfahani ’s ochtends vroeg aan de telefoon vanuit Londen. Op dat moment had hij er al een uur technische oefeningen opzittenen en na het interview zou hij verder gaan studeren met Bachs Wohltemperiertes Klavier, de bijbel voor klavecinisten: ‘Daar besteed ik elke dag twee uur aan.’  Op de vraag wanneer hij verliefd geworden op was op het klavecimbel antwoorde Esfahani: ‘Mijn vader wilde dat ik pianist zou worden. Maar toen ik in de bibliotheek een LP vond waarop klavecinist Karl Richter Bachs Concert in d klein speelde, was ik verkocht. Mijn vader zag niets in zo’n ‘rammelkast’. “Des te beter, dan is dat mijn instrument!”, besloot ik. Op mijn zestiende heb ik in de garage met zo’n zelfbouwpakket mijn eerste klavecimbel gebouwd.’

 

 

Meer dan klinkende theorie

Esfahani werd leerling van klavecinist Peter Watchorn in Boston en studeerde in Praag, waar hij tegenwoordig weer woont, verder bij de Russische klaveciniste Zuzana Ruzickova, die goed bevriend was met Sjvatoslav Richter. ‘Ze gingen vaak samen op tournee. Dan speelde Richter boek I van het Wohltemperiertes Klavier op piano en Ruzickova boek II op klavecimbel. Behalve oude muziek speelde Ruzickova veel hedendaagse muziek.’

                  Ook Esfahani wilde zich niet in laten kapselen door de oude muziekbeweging. ‘Muziek is van alle tijden. Ik hou niet van het ‘grote gelijk’ van authentieke interpretaties.  Muziek is veel méér dan klinkende theorie. Muziek spreekt alle hersengebieden aan, dus ook de emoties en het onderbewuste. Het gaat uiteindelijk om jouw persoonlijke relatie met de componist. In Nederland is het ‘authentieke’ kamp streng en dogmatisch. Het zal dus nog wel even duren voor ik bij jullie mag komen spelen!’ 

 

 

 

Voor alles musicus

Die voorspelling kwam in zoverre uit, dat de briljante Esfahani pas één keer eerder opdook in het Concertgebouw, tijdens een duorecital met violiste Liza Ferschtman in juni 2018. Maar afgelopen zondag was het dan eindelijk zover: zo’n tien jaar na zijn internationale doorbraak mocht de virtuoze Esfahani op een fraai met vogels beschilderde klavecimbel in de Kleine Zaal van het Concertgebouw eindelijk laten horen dat ook het instrument waaraan hij zijn ziel heeft verpand – ‘de klavecimbel is het instrument waarop ik me het beste expressief kan uiten’ – tijdens een solorecital van bijna anderhalf uur het beluisteren meer dan waard kan zijn.

Hij slaagde met vlag en wimpel, ik raakte weer net zo enthousiast als toen ik hem voor het eerst op YouTube hoorde toveren met zijn veredelde ‘rammelkast’. Want Esfahani is nog meer musicus dan klavecimbelspeler, hij verstaat de kunst om met klanken en ritmes pure magie te bedrijven, of hij nu Gibbons, Bach of Scarlatti speelt. Ik ken geen enkele andere hedendaagse klavecinist bedenken die het klavecimbel zo expressief, warmbloedig en ronduit zangerig kan laten klinken, die zoveel klankkleuren uit het instrument weet op te duiken, die de muziek ‘ontleed’ in zo’n elegant en heldere lijnspel en die met zoveel gevoel voor sfeer en empathie de essentie weet te verklanken van wat de componist vermoedelijk voor ogen stond toen hij de noten opschreef. Alleen de Franse klavecimbelvirtuoos Jean Rondeau is een geduchte concurent, maar de benadering van Esfahani is wat zachter, ronder en vrouwelijker.

 

 

Alle zintuigen op scherp

Tijdens zijn recital nam Esfahani zijn publiek mee op een reis door Engeland, waar de viriginalist Orlando Gibbons (1583-1625) zich profileerde als een fantasierijke vrijdenker op het klavecimbel, waarvoor hij stukken schreef die als het ware uit het leven gegrepen waren.  Esfahani liet zijn melancholieke Pavan MB 16 meditatief en dromerig klinken, benadrukte van het levendige The Woods so Wild MB 8 de humor en onstuimigheid en liet in de virtuoze Fantasia on the Second Tone zijn fantasie de vrije loop, waarbij geen enkele instrumentale hindernis – loopjes, sequenzen, versieringen, trillers – hem ook maar enige moeite kostte.  Bach componeerde zijn Engelse suite nr. 4 in F BWV 809 in opdracht van een Engelse edelman, die gezien de moeilijkheidsgraad van het op gestileerde dansen gebaseerde werk behoorlijk goed gespeeld moet hebben. Esfahani dook met al zijn zintuigen op scherp in de contrapuntische materie van het stemmenweefsel, onderscheidde feillooos hoofd en bijzaken, bedde de versieringen in met raffinement en stijlgevoel en liet Bach geinspireerd tot de verbeelding spreken. Bij zijn parelende en expressieve vertolking van zes Sonates (in b K197, in D K430, in a K7, in E K 28, in f K19, in A K 24) van Scarlatti, van wie de eerste 30 sonates (hij schreef er 555!) dankzij zijnEngelse vriend en bewonderaar Thomas Roseingrave voor het eerst in druk zouden verschijnen in Engeland, gaf Esfahani als een geboren story teller elke sonate zijn eigen karakter, alsof het miniscenes uit een raamvertelling betrof waarmee Scarlatti al vooruitwees naar de op handen zijn ‘Sturm und Drang’- periode. Het klonk prachtig.

Wenneke Savenije

 

Info:

https://www.mahanesfahani.com