Quator Agate speelt muziek van bandieten in de kleine zaal van het Concertgebouw

Gehoord: 22 januari 2024, Kleine Zaal, Concertgebouw, Amsterdam

Door Suus Blanke

 

Goede muziek en slecht gedrag

Normaal gesproken worden componisten na hun overlijden door de mensheid tot goden verheven wanneer ze een indrukwekkend muzikaal oeuvre hebben nagelaten. Terwijl het best mogelijk is dat componisten tijdens hun werkzame leven iets op hun kerfstok hadden. Goede kunst en slecht gedrag sluiten elkaar niet uit.  Het was heel verfrissend dat Quator Agate een heel programma had samengesteld met muziek geschreven door bandieten, of componisten die zich tegen de gevestigde orde keerden. Het was ook een geweldige daad van het Concertgebouw dit programma te programmeren al liet het publiek veel plekken in de zaal open.

 

 

Laatste vlucht

De heren van het kwartet waren zelf ook een beetje bandiet door het concert aan te vangen met Last Flight(2023), in plaats van met het als eerste geprogrammeerde werk van Gesualdo. De verwarring was meteen compleet doordat er irritante insecten, geproduceerd met behulp van flageoletten op de strijkinstrumenten, door de zaal vlogen. Het was hinderlijk en tegelijkertijd fascinerend. We zaten te wachten op de fatale klap, maar die kwam niet. Het kwartet ging feilloos over in O vos omnes (1611) van Gesualdo. De muren van de authentieke uitvoeringspraktijk waren geslecht. Last Flight werd adembenemend goed uitgevoerd waardoor de toon van de avond was gezet. Of de Oekraïnse componiste van Last Flight, Anna Korsun (1986), iets op haar geweten heeft, weet ik niet, maar de muziek op zichzelf was heel goed en ook een beetje crimineel. De componiste zou deze compositie gebaseerd hebben op tweede werk van Gesualdo. Zij zou de koude gierende wind die door de Italiaanse renaissance kastelen woei hebben verklankt. Maar door de titel kreeg ikzelf meer de associatie met zoemende insecten. Korsun won in 2014 de Gaudeamus Muziekprijs en is inmiddels docent aan het conservatorium van Amsterdam. Last Flight beleefde tijdens dit concert zijn Nederlandse première en is geschreven in opdracht van het Konzerthaus Dortmund, de Kölner Philharmonie, de Philharmonie de Paris en de European Concert Hall Organisation.

 

 

 

De moordenaar

Een echte misdadiger was Carlo Gesualdo, prins van Venosa (1561-1613) die zowel zijn vrouw als haar minnaar vermoorde toen hij ze samen in bed aantrof. Deze componist heeft onwaarschijnlijk mooie muziek geschreven en kreeg pas in de 20ste eeuw veel navolging. Gesualdo maakte gebruik van veel vreemde samenklanken en vlijmscherpe dissonanten, zodat het ensemble vooraf bij wijze van grap het publiek waarschuwde dat we ons niet moesten afvragen of ze wel konden spelen, omdat de muziek zo was opgeschreven. Het werd duidelijk dat de heren alleen voor de muziek gingen. Om hun persoonlijkheden niet te laten afleiden van de vertolking waren ze alle vier gestoken in dezelfde zwarte broek, een eenvoudig net T-shirt en zwarte schoenen. Alle leden van Quator Agate hebben een orkestopleiding gevolgd en konden zodoende hun ensemble als een volledig orkest laten klinken. Wat mij betreft was dat voor het als eerste geprogrammeerde klavecimbelwerk Canzon francese del principe van Gesualdo te veel. Ook hier kozen de strijkers voor een volle romantische orkestklank, die het renaissance klavecimbel tenietdeed.

 

 

Rebel en lesbienne

De Engelse componiste Dame Ethel Smyth (1858-1944) was openlijk lesbienne. Het is in onze tijd nog nauwelijks voor te stellen, maar honderd jaar geleden was dat strafbaar. In de loop van haar leven deed Smyth mee aan protesten door op te komen voor vrouwenrechten. Na het ingooien van de ruiten van enkele politici belandde ze in de cel waar ze haar medegevangenen dirigeerde met behulp van een tandenborstel. Aan het einde van haar componerende leven schreef Smyth The Prison (1929 – 1930) voor sopraan, bas, koor en orkest, de verklanking van een gesprek tussen de gevangene en de ziel. Quator Agate heeft een deeltje uit The deliverance bewerkt voor strijkkwartet, dat ze kundig lieten overgaan in het Scherzo uit het Derde strijkkwartet (1881) van dezelfde componiste. Het is prachtige muziek waarbij Smyth zich vooral heeft vastgehouden aan het romantische idioom in combinatie met de grote invloed die J.S. Bach op haar uitoefende.

 

 

Een (on)schuldige moordenaar

De Russische componist Aleksander Aljabjev (1787-1851) is in West-Europa totaal vergeten. In 1812 sloot hij zich vrijwillig aan bij het leger in Moskou om te vechten tegen Napoleon. Nadat Aljabjev in 1823 het leger had verlaten raakte hij in 1825 tijdens een kaartspel betrokken bij een vechtpartij in een bar waarbij een dode viel. Aljabjev werd (onterecht) beschuldigd en verbannen. Tijdens zijn gevangenschap componeerde hij zijn Strijkkwartet nr. 3 in G groot. In het Adagio verwerkte hij het volkslied Solovjej (De Nachtegaal), dat werd uitgevoerd door het Quator Agate. Aljabjev bestudeerde als één van de eerste componisten (vooral tijdens zijn ballingschap) veel volksmuziek. Hij schreef ook De Nachtegaal voor sopraan en orkest dat het lievelingslied van Tsjaikovski werd. Bij Quator Agate was het kleine zangvogeltje in de Russische wouden, geimiteerd door de eerste viool, wel moeilijk te herkennen. Nadat Aljabjev vrij kwam stond hij vrijwel permanent onder politietoezicht en hij kreeg een verbod om op te treden. Ondanks het feit dat zijn vele (voor die tijd) wat ouderwetse muziek tijdens zijn (tragische) leven werd gewaardeerd, is nu alleen zijn muzikale pareltje De Nachtegaal nog bekend.

 

 

Rebellie via de muziek

In het Westen wordt Dimitri Sjostakovitsj (1906-1975) als slachtoffer van het Russische regime gezien. Maar in Rusland voerde Sjostakovitsj rebellie via zijn muziek, waardoor hij strafbaar werd. Het langste werk dat Quator Agate deze avond speelde was zijn Strijkkwartet nr. 8 in c kl.t. op.110 (1960) volgens de componist ter nagedachtenis aan de slachtoffers van fascisme en oorlog. Het is een intiem werk, dat het kwartet verfijnd, ritmisch strak en helder uitvoerde, maar door de fragmentarische avond door het publiek als heel lang werd ervaren.

 

 

De kunstroof

De musici hadden het concert in blokjes opgedeeld dat steeds door een ander lid van het gezelschap werd ingeleid. Maar hun snelle Franse taalgebruik, omgezet in het Engels, was niet altijd goed te volgen, waardoor de aardige opzet en leuke, interessante informatie helaas een beetje verloren ging. Dat was helemaal jammer bij het muzikale slot over de roof van de Mona Lisa uit het Louvre in 1911.

 

 

Eerste violist Adrien Jurkovic had een bewerking voor altviool gemaakt van Melody no.6 voor saxofoon uit Melodies voor Prisoner for Love dat Philip Glass (1937) schreef voor een toneelbewerking van het gelijknamige boek. Terwijl Rahaël Pagnon deze muziek speelde gaf Jurkovic een gesproken inleiding op het laatst te spelen werk van de uit Sri Lanka afkomstige Canadees Dinuk Wijeratne (1978): The Disappearance of Lisa Gherardini (2022). Wijeratne schreef dit in opdracht van de Banff International String Quartet Competition (Canada) waar Quator Agate de eerste prijs won voor de beste uitvoering van dit (verplichte) werk. Hoewel ik Last Flight van Korsun veel verrassender en spannender vond, wemelde het in dit kwartet van de muzikale stijlen, waaronder langzame filmische en slapstickachtige passages, jazzy geïnspireerde fragmenten en zigeunermuziek. Van de musici werd zelfs verwacht te acteren met behulp van mimiek en door te sissen naar elkaar. (The Disappearance of Lisa Gherardini is onder dit artikel te zien en te beluisteren) De muziek riep vooral vrolijkheid op en zo eindigde het gezelschap ook. Bij wijze van jeugdherinnering aan hun geliefde films van Kuifje (Tin Tin) op TV, speelden de muzikale vrienden als toegift de muziek van deze serie. Een bijzondere keuze.

 

 

Het was het tweede optreden van Quator Agate in het Concertgebouw en hun eerste optreden met dit programma. De weken hierna toeren ze met deze muziek langs grote zalen van Europa, gesteund door Echo Rising Stars. Hopelijk zijn daar meer stoelen bezet, want dit concert was toch veel beter en leuker dan een avondje Netflix, thuis op de bank!

Suus Blanke

 

 

Info:

Website Quator Agate:

https://en.quatuoragate.com/

 

De Nachtegaal van Aljabjev:

https://www.youtube.com/watch?v=xBuCeWmpJac

The Disappearance of Lisa Gherardini gespeeld door Quator Agate:

https://www.youtube.com/watch?v=iVgUzoNCySU

You May Also Like

De Hangende Tuinen van Babylon

Orkest van de Achttiende Eeuw welluidend en beschaafd

CHANGES – Roctet presenteert nieuwe cd met wereldpremière Theo Loevendie

Een bijzondere avond die niet helemaal op gang wilde komen