Twee versterkte concerten tartten het sensitieve gehoor
Gehoord: VriendenLoterij Zomerconcerten, MIAGI Orchestra o.l.v. David Panzi, m.m.v. Anders Paulsson, sopraansaxofoon, Nederlands Kamerorkest o.l.v. Antti Tikkanen (viool), presentatie Floris Kortie, Lichtontwerp Desirée van Gelderen, data 17 en 27 augustus 2024, Grote Zaal Concertgebouw.
Door Wenneke Savenije
Extra decibellen
Naast me op het balkon zit een Nederlandse jongen van Iraanse afkomst, die voor het eerst een bezoek brengt aan Het Concertgebouw. Hij studeert lichte muziek in Haarlem, maar wil zijn studie voort gaan zetten met klassieke piano aan het Conservatorium van Amsterdam. ‘Weet u wat ik hier nu zo fijn vind’, zegt hij tegen me tijdens het eerder gerecenseerde concert van het Residentie Orkest o.l.v. Kerem Hasan met Jean-Guihen Queyras als solist: ‘Dat je de muziek in deze zaal hoort zoals ie is, niet versterkt en niet vervormd. Alles klinkt hier zo prachtig.’ De medestudent die naast hem zit, laat weten dat hij er net zo over denkt. Geschatte leeftijd van de heren begin twintig, allebei in het geheel niet gehinderd door voorkennis van de klassieke muziek. Ik schiet in de lach en vertel dat ik me bij eerdere concerten in de VreindenLoterij ZomerConcerten-serie heb zitten ergeren aan de versterking, duidelijk bedoeld om het jonge publiek aan te spreken. Maar waarom zouden die dat nodig hebben? Zijn hun oren al zo afgestompt dat ze alleen maar kunnen luisteren naar vervormde muziek, die meestal nodeloos hard uit luidsprekers schalt? Is het een over-empathische manier om te zorgen dat iedereen zich vertrouwd en op zijn gemak kan voelen in een wereld waar herrie en chaos de toon zetten? Wat voor een rare visie zit daarachter? En wat voegt het aantal opgelierde decibellen kunstmatig toe aan twee concerten die van zichzelf allebei al leuk en luid genoeg waren? Dat er ook nog een flinke dosis belichting overheen moest spreekt voor zich, anders wordt er te veel afgeweken van het door televisie, popfestivals en social media gecreëerde verwachtingspatroon voor geslaagde ‘muziekevenementen’.
Muziek als middel tot sociale cohesie
In eerste instantie schrok ik me dood van de harde en schelle strijkersklank van het MIAGI Orchestra, tot ik doorkreeg dat er sprake was van elektronische versterking. Dit kleurrijke jeugdorkest uit Zuid-Afrika is opgericht volgens de principes van El Systema, een model voor muziekonderwijs voor de jeugd uit alle sociale klassen van José Antonio Abreu, dat in 1975 in Venezuela werd ingevoerd. Straatkinderen bleken helemaal op te leven in de orkesten van El Systema, die regelmatig buitenlandse tournees ma(akt)en onder de naam Orquesta Sinfónica Simón Bolívar. Er zijn topdirigenten uit voortgekomen als Gustavo Dudamel en Rafel Payare, en sommige orkestleden schopten het tot banen in orkesten als de Berliner Philharmoniker (contrabassist Edicon Ruiz) en het Pittsburg Symphony Orchestra (violist Joen Vazquez).
Negen etniciteiten
Het MIAGI Orchestra – waarvan beschermheer en vioolvirtuoos Maxim Vengerov de naam bedacht: ‘Music Is A Great Investment’ (MIAGI) – is op soortgelijke leest geschoeid en brengt jonge musici van negen verschillende etniciteiten bij elkaar. Het jeugdorkest is voortgekomen uit een organisatie die zich inzette voor toegankelijk muziekonderwijs in arme townships als Soweto en Johannesburg. Inmiddels krijgen zo’n 2000 Zuid-Afrikaanse kinderen muziekles onder de vleugels van MIAGI. Veel leden van het orkest spelen van meet af aan mee, waardoor het MIAGI Youth Orchestra nu gewoon MIAGI Orchestra heet. Al twintig jaar lang zoekt het orkest naar de eigen muzikale identiteit, zodat het Jubileumconcert waarmee het orkest deze zomer door Europa toerde, toepasselijk ‘In Search of the African Footprint’ werd genoemd.
Hoe kweek je sensietieve leiders
Volgens de ‘witte’ Zuid-Afrikaan Robert Brooks, van huis uit zanger en geestelijk vader/ zakelijke leider van MIAGI, is het orkest niet alleen een investering in de muziek maar ook in de mens: ‘Op school leer je geschiedenis en wiskunde, maar waar train je je gevoeligheid? Terwijl je overal kunt lezen over de gunstige effecten van muziek op het brein, hoe het je zelfvertrouwen opbouwt en de sociale cohesie versterkt. We hebben muziek hard nodig om mensen sociaal en zachtmoedig te leren zijn en ook om sensitieve leiders te genereren.’ Hoe gênant om, net nu de Nederlandse subsidiegevers de kraan voor financiële ondersteuning van het muziekonderwijs en andere ontwikkeling trajecten voor de jeugd nagenoeg hebben afgesloten, een bevlogen man uit Zuid-Afrika omringd door zijn dolenthousiaste, overwegend zwarte orkest zulke woorden te horen uitspreken in de Grote Zaal van Het Concertgebouw.
MIAGI Muziekcentrum
Muziek is goud waard
Daarna barste het MIAGI los in een bonte aaneenschakeling van muziek van componisten uit de Afrikaanse diaspora. Er klonk jazzy muziek van Gershwin en Miles Davis, maar ook een stuk van de Mexicaanse componist Silvestre Revueltas, vermengd met Afrikaanse elementen. Bovendien brachten drie componisten uit MIAGI’s eigen gelederen nieuwe muziek mee, die ze zelf ook hielpen uitvoeren als orkestlid, zoals Black Child van componist en bassist Viwe Mkizwana. Is het voor 85 % uit gekleurde musici bestaande MIAGI in eigen land gewend aan een divers publiek, in het Concertgebouw troffen ze vooral blanke muziekliefhebbers aan, die goed in staat bleken enthousiast mee te klappen met de jazzy ritmes en aanstekelijke swing, met name geleverd door de GEWELDIGE koperblazers van het orkest, die de beste jazzmusici ter wereld naar de kroon staken. Het geheel leverde een enthousiasmerende, kleurrijke en verbroederende bonte muziekavond op, waarbij het speelplezier van het orkest afspatte. Onze Nederlandse bestuurders, voor wie muziek niet veel meer betekent dan een onnodige, zo niet irritante kostenpost, hadden ervan kunnen leren dat muziek inderdaad een goede investering is, jongeren samenbrengt en mensen met elkaar verbindt. En dat is goud waard.
Floris Kortie als verbinder
Tien dagen later sloeg de versterkings- en belichtingsgekte opnieuw toe tijdens het voor de hele familie bedoelde programma ‘Een Ode aan de Natuur’, uitgevoerd door het Nederlands Kamerorkest o.l.v. de Finse violist Antti Tikkanen, vaandeldrager van de Finse barokmuziek, en Floris Kortie, de populaire presentator van Podium Klassiek als spreekstalmeester. Dankzij hem zat de zaal inderdaad behoorlijk vol met kinderen, al ging het om een avondconcert, dat wat mijzelf betrof niet aan de optimistische verwachtingen voldeed, ondanks de mooie en verrassende barokwerken op het programma. Het recht uit zijn hart musicerende MIAGI Orchestra begreep van nature, dat er altijd een verband moet zijn tussen het ritme van de muziek, het ritme van de natuur en de hartenklop van mensen. Maar de geëxalteerd en gemaniëreerd barokviool spelende Tikkanen, die zijn naam eer aandeed met het etaleren van talloze ADHD-achtige muzikale tics en effecten, besloot al heen en weer zwiepend als een populier bij windkracht zeven alle betrokkenen mee te sleuren in een totaal gesjeesde opeenvolging van krankzinnige tempi, die onnodig afbreuk deden aan de muziek.
Want hoe kun je werkelijk genieten van de poëtische klankschilderingen van Vivaldi’s Vier Jaargetijden, die smaakvol werden omlijst door charmante, elegante en soms wonderschone werken van Rebel, C.P E. Bach, Haydn, Von Gluck en de Finse Rautavaara, wanneer noch de orkestmusici noch het publiek zelf zelfs maar de tijd krijgen om adem te halen tussen de gestileerde dansen en betoverende natuurtaferelen door? Alleen Floris Kortie bleef zichzelf en wist tussen de delen door de integriteit te bewaren, door het publiek te vermaken met onderhoudende verhaaltjes over Vivaldi en de andere werken op het programma. Dat deed hij op een hele leuke manier, zodat het eigenlijk aan hem te danken was dat er nog iets overbleef van het fijne gevoel dat muziek het ideale medium is om de pure schoonheid van de natuur – het gekwinkeleer van de vogels, het geruis van de bomen, het gekabbel van de beekjes, het gezoem van de insecten, de lokroepen van de zoogdieren – in te verklanken, zelfs nadat wij mensen die natuur en zijn vaste bewoners al voor de helft om zeep geholpen hebben. Het is te hopen voor de rendieren en elanden in FInland dat Tikkanen het niet in zijn hoofd haalt om viool te gaan studeren tussen de miljoenen sparren en berkenbomen die het land rijk is, want dan zouden die dieren wel eens massaal op de vlucht kunnen slaan voor zoveel onrust en snerpende aanstelleritis. Bewonderenswaardig waren de prestaties van het op hoog niveau musicerende Nederlands Kamerorkest dat, ondanks de versterking, belichting en jachtige tempi, toch nog met heldere fraseringen een mooie orkestklank wist te produceren.
Wenneke Savenije
