Recensies

Festival Oude Muziek stelt tijdens de 44ste editie de vraag of Muziek Museumkunst is…

by De Nieuwe Muze 1 september 2025 376 Views

Ensemble Hemiolia o.l.v. Emmanuel Resche-Caserta m.m.v. Marie Perbost sopraan. Muziek van Corelli en Melani. Gehoord: 29 augustus 2025 Vredenburg Utrecht

Door Suus Blanke

Festival Oude Muziek Utrecht

Wanneer de zon lager gaat staan en de dagen merkbaar korter worden, openen scholen en universiteiten weer hun deuren. In deze laatste zomerdagen begint in Utrecht als een prelude op het nieuwe concertseizoen het Festival Oude Muziek (FOM), waarvoor Tivoli Vredenburg eveneens zijn deuren wagenwijd heeft opengezet als zijnde het kloppend hart van het Festival. Daarbuiten vinden in de rondom liggende kerken van het Bisdom Utrecht ook vele concerten plaats, of op kleinere locaties waar u normaal gesproken niet terecht kunt. De laatstgenoemde locties zijn de franje van het festival, waar voornamelijk de gratis toegangkelijke Fringe concerten plaatsvinden. Deze worden vooral gegeven door studenten, of aanstormende talenten, die elk jaar weer hopen een concert aangeboden te krijgen via een selectie. De aanvraag is wereldwijd, want het Festival is de grootste wat betreft Oude Muziek in Europa en misschien wel in de hele wereld.

Tijdens het Festival Oude Muziek vindt ook het van Wassenaer Concours plaats (dat u gratis kunt bijwonen). Dit jaar staat het concours in het teken van de late barok en vroeg klassiek. Het Festival kent een aantal ‘Artists in Residence’, en laat een specifiek aantal werken horen uit b.v. een verzameling koorboeken. De concerten vinden plaats van 10.00 uur ’s ochtends tot middernacht (enkele uitzonderingen daargelaten). U begrijpt dat dit hier allemaal niet te beschrijven is, maar daarom geeft de organisatie traditiegetrouw elk jaar een groot gedetailleerd Festivalboek uit.

Als Festivalprelude, voor het grote openingsconcert, werd over de hele eerste dag verspreid Das wohltemperierte Klavier van J.S. Bach uitgevoerd, waarover nog een recensie zal volgen. Muziek van de grote Bach wordt maar zelden uitgevoerd tijdens deze Festivals, omdat ze vaak opzoek zijn naar onbekende pareltjes. Maar dit jaar is het overkoepelende thema van het Festival de vraag of (oude) muziek in een museum thuishoort en of het Museumkunst is. En dan kunnen de grote componisten en de bekendere oude muziek natuurlijk niet ontbreken.

FOM voor iedereen

Het leuke van dit Festival is dat de gehele stad Utrecht in het teken staat van (oude) muziek, al was het maar omdat ook het carrillon van de Domtoren dagelijks wordt bespeeld door verschillende beiaardiers. U kunt dan op een terrasje zitten, in de tuin van de dom verblijven, of winkelen terwijl u luistert. Dit jaar rijdt er een speciale Concert Camper in de stad en door de buitenwijken van Utrecht. Binnen in de camper hebben studenten van École d’Art Mural in Versaille de wanden gedecoreerd, waardoor u de indruk krijgt te zijn aangeland in een luxueus kunstkabinet. En alle concerten in de Concertcamper zijn gratis voor wie met oude muziek wil kennismaken, of een concert in of bij de camper wil beleven.

Voor wie zelf muziek wil beoefenen is er in het laatste weekend in Vredendurg (5-6-7 sept 2025) een gratis te bezoeken oude muziekmarkt met bladmuziek en heel veel instrumentenbouwers die u vragen kunt stellen en waar u zelf muziekinstrumenten kunt bespelen, soms tot ergenis van andere bezoekers.

Tijdens de Corona Pandemie heeft Stichting Oude Muziek een online plaform EMTV ontwikkeld waarop u voor een klein bedrag een aantal liveconcerten van het Festival kunt bijwonen en die u nog drie maanden kunt terugkijken. Van eerdere Festival edities kunt u ook uitvoeringen bekijken en luisteren, wat een enorme rijkdom is, omdat veel muziek van vroegere tijden nog steeds niet is ontgonnen, of soms zelfs maar één keer in Utrecht ten gehore is gebracht!

Een jubelende aanvang

Terwijl de ministers in Den Haag nog niet zo lang geleden nog nooit hadden gehoord van dit Festival, blijkt directeur Xavier van Damme zich daar niet door te hebben laten ontmoedigen. Hij weet het bezoekersaantal ieder jaar weer te vergroten. Tijdens de opening van het Festival vertelde hij dat zij in 2024 30% meer nieuwe bezoekers hebben weten aan te trekken. In 2021 is de organisatie begonnen met jong publiek te werven als Young Ambassadeurs, een groep die in 2025 is uitgegroeid tot 400 jeugdigde bezoekers. Bovendien probeert FOM ook financiering te regelen voor die mensen in de samenleving, die oude muziek mooi vinden, maar geen entree kunnen betalen. En zo een gelukkige en dankbare bezoeker kwam ik op vrijdagavond tegen bij het openingsconcert van het festival.

De jubelzang van directeur van Damme werd beantwoord met een vrolijk concert door ensemble Hemiolia o.l.v. violist Emanuel Resche-Caserta (1988). De avond was gebaseerd op een concert gegeven op 12 mei 1686 in Rome, ter ere van Lodewijk XIV. Het feestelijk concert werd gespeeld op Piazza di Spagne met in de hoofdrol het orkest van Argancelo Corelli (1653-1713). Er bestaan talloze verslagen van deze gebeurtenis en deze zijn de basis geweest om de muziek van Corelli te ‘herwerken’ met de bedoeling het huidige publiek een indruk te geven hoe dit concert geklonken zou kunnen hebben. Daarbij is gebruikgemaakt van manuscripten en informatie over de vroege muzikale carièrre van Corelli, evenals bronnen die zouden wijzen op een kolossale bezetting van zijn orkest.

Authentieke uitvoeringspraktijk

Van de authentieke uitvoeringspraktijk van dertig tot veertig jaar geleden is tegenwoordig nog maar weinig over. Het is alltijd al de vraag geweest of wij anno 2025 weten hoe de muziek uit vroegere tijden geklonken zou hebben. De nakomelingen van de groep musici die vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw deze oude muziekpraktijk hebben opgebouwd gaan veel vrijer met deze ideeën om, die natuurlijk wel het één en ander hebben opgeleverd. Wie het openingsconcert op 29 augustus 2025 heeft bezocht, was getuige van hoe de nog jonge violist en dirigent Emmanuel Resche-Caserta de samengestelde feestmuziek van Corelli leidde. Het concert werd geopend met paukengeroffel en jubelende trompetten, die erbij waren bedacht, maar wel heel uitnodigend klonken. Zelf heb ik altijd mateloze bewondering voor deze trompetbespelers omdat ze hun instrument met één hand vasthouden en een blaastechniek hebben ontwikkeld alsof ze op een tuinslang blazen, De vroegere trompetten hadden nog geen ventielen en deze zijn later ontwikkeld om de muzikale lijnen makkelijker te kunnen spelen en de zuiverheid beter te behouden. Dat was deze avond merkbaar, al speelden de strijkers op hun darmsnaren en strijkstok met lichtere spanning, ook niet altijd even zuiver. Deze musici stonden als een grote strijkersklas op het hogere gedeelte van het podium gegroepeerd voor de celli, twee klavecimbels, een kistorgel en twee theorbespelers. De laatstgenoemde groep zorgde voor een mooie kleurrijke basso continuo, waarboven de strijkers, veelal in vraag en antwoordspel, verfijnd klonken, afgewisseld met het trompertgeschal.

Tussen de strijkers waren vijf studenten van het Conservatorium van Amsterdam, omdat het Festival ook aan talentontwikkeling doet en violist/ dirigent Resche-Caserta docent barokviool aan dit instituut is. Zo nu en dan gaf hij zijn Ensemble Hemiolia als dirigent een aanwijzing en speelde de meeste tijd de hoofdrol op zijn viool, in samenspraak met een vrouwelijke soliste/violiste. Kennelijk werd het niet belangrijk geacht de naam van deze vrouw in het Festivalboek te noemen, wat ik anno 2025 buitensporig vreemd vind… Het bleek de eerste avond van het Festival meteen dat de minder respectabele rol van de vrouwelijke musici in het verleden, vanuit de gedachte dat je muziek als museumkunst zou kunnen beschouwen, nog steeds sterk is geconserveerd. Dit in tegenstelling tot de speciaal voor de opening samengestelde ‘nieuwe’ muziek die werd gespeeld, want alles was bewerkt tot aan een prachtig gespeelde altvioolsolo toe, die op bijzondere wijze aan een triosonate (?) van Corelli was toegevoegd.

Aangenaam lawaai

Het hoogtepunt van het concert was de Cantate: Quai armonia guerriera van Allessandro Melani (1639-1703), die ook uit veel éénentwintigste eeuwse noten bestond, die zijn gebaseerd op andere cantates van de componist omdat een deel van de muziek verloren is gegaan. Deze cantate, waarvan de tekst wel bewaard is gebleven, is genoemd in het verslag van Vincenzo Coronelli over bovengenoemd concert in Rome van 1686, en werd geanimeerd en goed gezongen door de Franse sopraan Marie Perbost. Zij gaf met haar mooie warme stem een levendige uitvoering alsof het muziekfeest van toendertijd in Rome geen oude, maar gloednieuwe muziek was. Ik ben dan ook zeer benieuwd welke muziek we nog meer te horen gaan krijgen en wat er wel of niet tot museumstuk verklaard kan worden. Misschien kan muziek geen museumstuk zijn, omdat het over geluidstrillingen gaat, die steeds opnieuw tot leven moeten worden gewekt. Of zoals Marie Perbost jubelend in de cantate van Melani zong: ‘Moge bij het aangename lawaai, elk hart dol zijn.’

Suus Blanke