Gehoord: 4 oktober 2024, De Duif, Amsterdam

Door Suus Blanke

 

De Nacht

Toen ik even voor aanvangstijd kwam aanrennen voor het openingsconcert van De Klassieke Duif, stonden de bezoekers tot mijn stomme verbazing nog tot op de hoek van de Prinsengracht te wachten. Het was druk en het diverse publiek, van jong tot oud, paste net op de laatste stoelen, die rond een dansvloer waren gezet, waarbij aan één kant een tribune was geplaatst. Van de hoeveelheid mensen was tijdens het concert niets te merken, want ze waren de gehele avond muisstil. Iedereen was verwachtingsvol toen Nathalia Milstein (piano), Stephen Waarts (viool) en Ella van Poucke (cello) het tweede seizoen van de kamermuziekserie, heel toepasselijk in het donker, openden met een beeldschone uitvoering van Notturno in Es-groot van Franz Schubert. Een Adagio bestaande uit zeer eenvoudig melodisch materiaal. Vooral Milstein liet haar appergio’s parelen als een vederlichte balletdanseres op de vleugel.

 

 

Trois Gnossiennes van Hans van Manen.

Na de nachtelijke opening werd de dansvloer, waar het publiek omheen zat, zichtbaar. Op de eerste rij zat een mopperende oude man, die vond dat de muziekstandaards, die voor de vleugel stonden, weggehaald moesten worden. Zijn buurman maakte sussende gebaren naar zijn partner. De laatste was de inmiddels 92-jarige choreograaf Hans van Manen… Wat geweldig dat deze man, met een gigantische staat van dienst als alom geprezen choreograaf, op hoge leeftijd naar zijn eigen werk kwam kijken in De Duif. In 1971 creëerde hij een dans voor een man en vrouw op de Trois Gnossiennes van Erik Satie. Wederom speelde Nathalia op de piano. Dit keer degelijk en solide. Dat moet wel, want als begeleider van dansers kan je je natuurlijk niet permitteren uit de maat te lopen. Wat een feest om met je neus boven op de dansers te zitten! In het Muziektheater of een andere zaal, heb je als publiek vaak een behoorlijke afstand van de dansers. Nu kon je soms ook horen en aan de bezwete lijven zien dat balletdansen een topsport is!

 

 

Samenwerking met Nationaal Ballet

De organisatie van De Klassieke Duif ligt in handen van celliste Ella van Poucke. Wat een goed idee van haar om in haar serie De Klassieke Duif te gaan samenwerken met haar jongere broer en zijn collega’s van het Nationale Ballet.

Als jong meisje zat Ella op ballet. Haar jongere broertje Timothy ging met haar mee en zijn liefde voor klassiek ballet werd geboren. Nadat hij van zijn oudere broer Nicholas (pianist) voor zijn zevende verjaardag het Album Bad van Michal Jackson had gekregen, werd Timothy gegrepen door de wijze waarop deze popster danste en bekeek voortdurend zijn videoclips. Timothy hing voor de dans zijn klarinet en gitaar aan de wilgen en heeft het inmiddels ‘gedanst’ tot eerste solist bij het Nationale Ballet in Amsterdam! Timothy ontving in 2017 ontving hij de Aanmoedigingsprijs van het Dansersfonds ’79. Een jaar later (2018) volgde de Alexandra Radius Prijs.

De danspartner van Timothy bij Trois Gossiennes was de uit Canada afkomstige Erica Horwood. Zij heeft al een enorme staat van dienst bij het Nationale Ballet. Erica danste o.a. de titelrol in de filmversie van Coppelia (2020-2021) Dat deed ze o.a. samen met de uit Sierra Leone afkomstige collega Michaela DePrince. Helaas is Michaela op 10 september j.l. op 29-jarige leeftijd de danswereld ontvallen.

Horwood heeft inmiddels aan haar leven ná Het Nationale Ballet gewerkt. Zij studeert binnenkort af in planeet- en sterrenkunde…….. Als de partner van Timothy danste ze samen de sterren van de hemel in het ijzersterke werk van Van Manen. Zoals heel vaak bij deze choreograaf, gaat het over aantrekken en afstoten van partners. Bij de derde Gnossisiennes volgt er overgave en harmonie. Onderaan dit artikel staat een filmpje van deze choreografie, met andere dansers, die u kunt bekijken.

 

 

Een solo voor de cello

Daarna verscheen Ella van Poucke in een cirkel van licht om de Sonate voor solo cello van George Crumb ( VS 1929-2022) uit te voeren. Een werk dat hij in 1955 schreef voor zijn vrouw Vivian. De solo kent invloeden van Bartok en Hindemith. Aan de solist worden bijzonder hoge technische eisen gesteld. Daaraan voldeed Ella op fantastisch wijze. Alleen was het wat mij betreft iets ’te mooi’ uitgevoerd. Of het aan de ambiance lag weet ik niet, maar ik zag (virtueel) de dansers rond de cirkel om Ella heen dansen. Na de slotnoot stond haar grootste fan, Hans van Manen, direct op. Er volgde een daverend applaus.

 

 

De (stervende) zwaan

Om de zwaan van SaÏnt-Saëns op je concertprogramma te zetten is natuurlijk best afgezaagd, al blijft de muziek ijzersterk. Maar wat als een danseres van het Nationaal Ballet de (stervende) zwaan op een choreografie van Michel Fokine (Sint Peterrsburg 1880- New York 1942) gaat dansen………. Fokine zelf werd aan het begin van de vorige eeuw als danser lid van het beroemde Ballet Russes in Parijs. Daarna emigreerde hij naar de VS, waar hij een wereldberoemd choreograaf werd. Zijn werken worden nog steeds wereldwijd gedanst.

De stervende zwaan van Fokine, was eerst ‘De Zwaan’, die hij in 1905 creëerde op verzoek van de eveneens wereldberoemde balletdanseres Anna Pavlova (1881-1931). Zij heeft deze rol zeker 4000 (!) keer gedanst. De dans stelt geen hoge fysieke eisen aan de balletdanseres, maar vraagt wel heel veel expressie. Daardoor kon de Russische danseres Maja Plissezkaja (1925-2015) deze rol boven de 60 jaar nog uitmuntend dansen!

In de jaren twintig van de vorige eeuw heeft Fokine zijn danspassen door Pavlova laten registreren op film (zie onder dit artikel.) Dit omdat zijn zwaan inmiddels tot een stervende zwaan (naar voorbeeld van het Zwanenmeer) was omgevormd, doordat vele danseressen dit werk op hun eigen manier interpreteerden.

 

 

Met deze bagage was het in De Duif de beurt aan Erica Horwood, die liefdevol werd begeleid door Nathalia Milstein en Ella van Poucke. Door de wat helverlichte dansvloer, had zij geen stemmige verlichting mee. Wel zat je er daardoor als publiek bovenop. De danseres leverde een adembenemende prestatie als eenzame zwaan.

 

 

 

De Solosonate van Bartok.

Na de pauze kwam Stephen Waarts een half uur lang zijn viool bespelen. Ook hij stond in het donker deSolosonate voor viool (1944) van Bela Bartok te verklanken. Stephen Waarts is een fantastisch violist en hij wist de muziek soms zelfs etherisch te maken. Het stuk klinkt alsof Bartok, die in 1940 naar de Verenigde Staten was gevlucht, wist dat hijzelf niet meer lang te leven zou hebben. Hij componeerde het werk in opdracht van Yehudy Menuhin. Deze legendarische violist was er in eerste instantie niet zo gelukkig mee en zei dat Bartoks Solosonate bijna onspeelbaar was. Maar na herbestudering beschouwde de musicus dit werk als het belangrijkste werk voor viool solo sinds J.S. Bach zijn Chaconne voor viool solo heeft geschreven. Ziek van heimwee en verzwakt door leukemie, stierf Bartok  in 1945 in New York.

Voor het publiek in De Duif was dit werk het moeilijkste deel van de avond. Ze begonnen tussen de delen te klappen. Waarschijnlijk met het idee dat het voorbij was. Maar Waarts ging gestaag door en liet de kwarttonen in het (vierde deel) Presto als een heel natuurlijke kleuring klinken.

 

 

Nieuwe klassieke dansmuziek

Het contrast met het laatste onderdeel van de avond kon niet groter. De dansvloer was weer vrij voor Timothy van Poucke en zijn Engelse collega Conor Walmley.  Aan de piano stond singer-songwriter Michael Benjamin. Hij is van ‘de lichte muziek’ zouden wij hier zeggen. Maar de Nederlandse Michael Benjamin baseert zijn muziek op die van iconen als Bob Dylan en Leonard Cohen. Evenals van Lana Del Rey en Jack Antonoff, allemaal musici uit de Verenigde Staten. Zijn literaire inspiratie ligt in Europa bij Baudelaire, Verlaine, Rimbaud en Hugo. Al deze muzikanten en dichters zijn inmiddels klassiekers en passen prima in De Klassieke Duif.

Michael brak in 2017 door met zijn muziek die hij heeft geschreven voor Two and Only op een choreografie van Wubkje Kuindersma. Benjamin veroverde hiermee de tweede plaats bij de prestigieuze Prix Benois de la Danse in het Bolshoi Theater in Moskou, en dat lijkt mij geheel terecht! De serene, rustige muziek vormde een prachtige begeleiding bij de contrasterende snelle dans Two and Only van Kuindersma.

 

 

Origineel Bewegingsvocabulaire

De choreografe zelf, zat de hele avond naast Hans van Manen op de eerste rij. Wubkje is sinds 2021 Yooung Creative Associate bij het Nationale Ballet. Het werkveld van Kuindersma beperkt zich niet tot Nederland. Inmiddels ontving zij vele prijzen en onderscheidingen voor haar originaliteit en bewegingvocabulaire.

Two and Only bestaat uit twee delen: Long Overdue en From Blue to Red. Voor het eerste deel bespeelde Michael de gitaar, voor het tweede deel kroop Benjamin achter de piano. De atletisch vloeiende dans van Van Poucke en Walmley waren indrukwekkend. Het publiek zat ademloos te luisteren en te kijken.

 

Nog een keer 

Wat mij betreft was dit een schitterend concept, dat Ella van Poucke vaker mag herhalen. Hoewel de muziekstijlen zeer divers waren, smolt alles prachtig samen. Ik weet dat Hans van Manen Sarcamen op pianomuziek van Prokofjiev heeft gemaakt en ook een prachtige solodans heeft gecreëerd op een deel uit de Sonates & Partita’s voor viool van J.S. Bach. Gespeeld door Waarts, gedanst door van Poucke …  Ik verheug mij er nu al op!

 

 

De Klassieke Duif

Ella van Poucke schreef in het inmiddels geheel in het Nederlands gepubliceerde programmaboekje dat het opzetten van deze concertserie bedoeld is om een muzikale thuisbasis in de prachtige locatie De Duif te creëren en het Amsterdamse publiek met topmusici van over de hele wereld te verbinden. ‘Als freelance solist/kamermusicus is het fijn … muziek te kunnen maken met dierbare collega’s en je eigen stempel te kunnen zetten wat betreft programmering en muzikale keuzes.’  Daar is Ella van Poucke deze avond in het bijzonder zeer goed in geslaagd!

Suus Blanke

 

 

 

 

Info:

Het volgende concert van De Klassieke Duif is het Oliebollenconcert dat plaats zal vinden op 1 januari 2025.

 

Uitvoeringen:

Violist Stephen Waarts speelt op 8 november 2024 in het Concertgebouw te Amsterdam in de serie Jonge Nederlanders.

Timothy van Poucke zal in oktober 2024 een aantal keer de solorol dansen in het avondvullend Ballet Don Quichot in het Muziektheater Amsterdam.

 

Muziek:

Stephen Waart speelt de Solosonate voor viool (1944) van Bela Bartok.

https://www.youtube.com/watch?v=keMuEVVdaac

Een opname van sonate voor solo cello van Georg Crumb (1955) gespeeld door Matt Haimovitz. Wie de gehele sonate wil beluisteren moet onder het filmpje doorklikken naar de volgende delen.

https://www.youtube.com/watch?v=zsCb-8qDx0g&t=17s

 

Dans:

Trois Gnossiennes door Hans van Manen gedanst door leden van het NationaleBallet.

https://www.youtube.com/watch?v=l3jO-PgZdhc

Opname van De zwaan gedanst door Anna Pavlova

https://www.youtube.com/watch?v=5SIhAVGDGPs

Het tempo ligt vrij hoog. Dat komt waarschijnlijk door de oude opname, waar de muziek later onder is gezet.

 

Voor wie geïnteresseerd is zijn er op youtube heel veel verschillende uitvoeringen van De Zwaan te vinden, zoals die gedanst door Uliana Lopatkina.

https://www.youtube.com/watch?v=-T2UeKKac-s

Een korte impressie van Two and Only gedanst door Timothy van Poucke met een andere partner. Choreografe Wubkje Kuindersma is ook een aantal keer in beeld.

https://www.youtube.com/watch?v=teUvhRUzEa0