MARS – Spektakel van harmonieën en ritmes
Camiel Jansen – mogelijk bekend van het ensemble Ikarai – kende afgelopen woensdag 18 augustus de première van zijn stuk MARS: odysseys and oddities. In het Amsterdamse theater De Meervaart voerde hij samen met de formatie The Martians (dat kan geen toeval zijn!) zijn compositie in het kader van het Grachtenfestival uit. De formatie kent twee zangeressen, een zanger, hout, koper, piano, drums, vibrafoon en de contrabas van de componist zelf. Met veel en geconcentreerde energie en een aangename bescheiden houding dompelden de musici het publiek in een allerminst bescheiden reis naar de rode planeet. Je luisterde en wilde blijven luisteren omdat het geheel van licht (Jasper Nijholt), visuals (Bas ten Berge) en geluid (The Martians) klopte als een spacebus.
Over Camiel Jansen kan je lezen dat hij een te overbruggen ruimte ervaart tussen klassieke muziek en het improviseren zoals je dat in de jazz tegenkomt. Hetzelfde gat ziet hij tussen maker en uitvoerder. Bij MARS speelde hij dan ook zelf mee op zijn contrabas. Over de muziek van MARS kan je zeggen dat die zich in eerstgenoemde ruimte begeeft. Via minimal music elementen in een jazzy jasje heeft het in fasen de karakteristieken van geïmproviseerde modern klassieke muziek. Toch is het vooral lastig de ervaring en de klanken van deze ruimtereis te omschrijven of in woorden te gieten. Er komt te veel voorbij om er een genre aan te koppelen. Het is sowieso geen piep-knor muziek zoals Jansen zelf aangeeft in een recent interview in Trouw. Wat het wel is, is in ieder geval een zeer geslaagde poging om nieuwe muziek te maken waarbij Jansen de jazzmusicus en klassiek componist in zichzelf tot symbiose brengt.
De thematiek van de voorstelling is niet eendimensionaal. Het gaat om de hang naar het onbekende maar ook om het ego van de mens die zich keer op keer wil bewijzen. Jansen is ervan overtuigd dat – gezien alle inspanningen die men er al voor heeft geleverd – de mens de planeet Mars ooit zal bezoeken. Alleen vraag je je af voor wie en ten koste van wat? Gaat het om overleven of is het gewoon een (kostbaar) avontuur? Wat willen we daar?
Voorafgaand aan de muziek hield wetenschapper Lucas Ellerbroek een introductie met feiten over onze buurplaneet. Onder meer sprak hij van een tot de verbeelding sprekende blauwe zonsondergang op Mars. Na deze woorden volgden tijdens de muziek de tekstuele verwennerijen uit het libretto van Frank Siera. Siera is dichterlijk en zijn schrijven verweeft zich moeiteloos met het soms etherische geluid van de drie zangstemmen. Allerlei verwijzingen kwamen voorbij: Major Tom en Space Oddity van David Bowie, Lucy in the Sky with Diamonds van de Beatles, Neil Armstrongs ‘small’ en ‘big step’.
Voor de muziek geldt ook dat er een rijkdom aan verschillende invloeden in schuilt. Bovenal geeft het heel goed de sfeer weer van een spannende, gevaarlijke, onzinnige, verbijsterende trip door de ruimte. De muziek zou niet misstaan als alternatieve soundtrack voor een film als Space Odyssey 2001. Jansen zelf noemt het een flirt met opera. Minimal music, jazz, spetterende ritmische wisselingen, een vleugje Radiohead tijdens het deel The Voyage, een Afrikaanse klinkende leidraad in de samenzang bij de opening van het deel Life On Mars. Je kon het er allemaal in ontdekken.
In een verwant artikel werd het woord kakofonie met dit werk van Camiel Jansen in verband gebracht. Een aantal omschrijvingen van dat begrip bevatten termen als brij, wanklank en lelijk geluid. Dat zijn geen typeringen voor MARS. Ja, het is af en toe wild, en misschien soms schurend maar nooit lelijk. Een andere definitie luidt: spektakel van geluiden. Dat klopt al beter maar dan wel harmonische geluiden. En ritmes. Een enerverend spektakel van harmonieën en ritmes.
Niels van der Horst