Recensies

4 Bells for Freedom van Marion von Tilzer mooi en noodzakelijk

by De Nieuwe Muze 6 oktober 2025 410 Views

Slotconcert 4 Bells for Freedom. Marion von Tilzer – Cantica Libertatis. Nieuw Vocaal Amsterdam, Lisette Ma Neza (spoken word), Amber Nijman (zang), Michael Hesselink (klarinet), Soheil Shayesteh (Kamancheh), Sandip Bhattacharya (tabla), Marion von Tilzer (piano), Adam Quartet o.l.v. Anaïs de la Morandais. Gehoord: 4 oktober 2025 Zuiderkerk Amsterdam

Door Paul Janssen

Een even mooi als noodzakelijk project

Is het zinvol en gewenst om kanttekeningen te plaatsen bij een concert waar maar liefst honderdveertig kinderen en jongeren gepassioneerd staan te zingen? En niet gewoon Altijd, is Kortjakje ziek en andere eenvoudige kinderklassiekers, maar heuse wereldpremières. In een tijd dat nivellering van muziekonderwijs nog steeds een grotere politieke ‘deugd’ is dan het stimuleren van jongeren om te zingen, een instrument te bespelen, te dansen of wat dan ook, is het in 2005 door Caro Kindt opgerichte Nieuw Vocaal Amsterdam een organisatie om te koesteren. Kinderen en jongeren van vier tot zelfs zesentwintig jaar kunnen er terecht om serieus zangervaring op te doen. Dat gaat van ‘gewoon omdat het leuk is’ tot ‘professionele ambities’. Die laatste mogelijkheid wordt vanaf de jongste kinderen open gehouden en zelfs gestimuleerd door de verschillende koren zo veel mogelijk mee te laten werken met professionele voorstellingen. Zo is Nieuw Vocaal Amsterdam vaste partner van het Conservatorium van Amsterdam, Cappella Amsterdam en De Nationale Opera & Ballet.

De betekenis van vrijheid

Zaterdagavond 4 oktober droegen verschillende koren van Nieuw Vocaal Amsterdam zowel afzonderlijk als gezamenlijk in de Amsterdamse Zuiderkerk bij aan het slotconcert van een ander mooi doch tijdelijker project. Met 4 Bells for Freedom wilde componist en pianist Marion von Tilzer een breed maatschappelijk gesprek initiëren over de betekenis van vrijheid in Amsterdam en daarbuiten. Aanleiding daarvoor waren tachtig jaar vrijheid na de Tweede Wereldoorlog en het zevenhonderdvijftigjarig bestaan van Amsterdam. Uitspraken over vrijheid van Amsterdammers gedaan in gesprekken, discussies en workshops kregen een plek in de omvangrijke vrijheidscantate Cantica Libertatiswaarin Marion von Tilzer ook de beroemde Four Freedoms uit een speech van Franklin D. Roosevelt, een tekst van spoken word artist Lisette Ma Neza geschreven op basis van gesprekken met bewoners van de Nieuwmarktbuurt, een stukje uit het Dagboek van Anne Frank en een fragment uit Tractatus theologico politicus van Baruch Spinoza verwerkte waarin hij betoogt dat het ‘uiteindelijke doel van de politiek’ moet zijn te zorgen dat ieder individu ‘zonder angst en veilig leeft’ en dat ‘het doel van de politiek dus in werkelijk vrijheid is’. Waarvan acte.

Van klacht naar hoop

Ook maakte onder de titel Song of Names de afschaffing van de slavernij in Suriname en het Surinaamse lied Mi Kanto, gezongen door jazzzangeres Amber Nijman, deel uit van de cantate, evenals het gedicht Dame la mano van de Chileense Nobelprijswinnares Gabriela Mistral dat als een pakkend refrein een drietal keer in verschillende arrangementen terugkeerde. Motto van dit alles was de inscriptie in de vierde klok van de Zuiderkerk die in 2000 als een ‘vrijheidsklok’ door de bewoners van de Amsterdamse Nieuwmarktbuurt cadeau werd gedaan. De inscriptie op de klok ‘Behoed de Vrijheid boven al, O Amsterdam, opdat zij u behouden zal’ gebruikte Von Tilzer als tekst voor het slotkoraal.

Tot zover het ruwe tekstmateriaal. Von Tilzer zette dit om in de avondvullende elfdelige cantate Cantica Libertatisinclusief drie keer het refrein. Zij bewandelt in deze cantate de weg van klacht en smart (een prachtig Lamentatio met een fluisterend kinderkoor en kamanchehspeler Soheil Shayesteh in de hoofdrol), via de overduidelijke ‘decreten’ van Roosevelt en Spinoza naar hoop en verwachting. Haar taal is daarbij prettig eclectisch en bij vlagen zelfs archaïsch. Hoewel er zoals in Canticum Spinozae door de minimal music geïnspireerde filmische sferen langskomen en ze Nieuw Vocaal Amsterdam vraagt te fluisteren, te klappen (in het refrein), belletjes te bespelen (de verfijnde onschuld van het Anne Frank Lied) en (vogel)fluitjes laat hanteren als een symbool van vrijheid, is haar taal overwegend tonaal en direct aansprekend.

Grote ster

Met een trefzeker Adam Quartet, Marion von Tilzer zelf achter de vleugel, klarinettist Michael Hesselink en naast Soheil Shayesteh op kamancheh ook Sandip Bhattacharya op tabla voor de internationale vibes stond er een even eenvoudig als kleurrijk instrumentaal ensemble dat vooral begeleidde en soms op de voorgrond trad met de schitterende kamancheh-solo aan het begin, de tabla ter inleiding op de Four Freedoms en het klaaglijk melancholische en geheel instrumentale The Day the Light Came voorafgaand aan het Anne Frank Lied. Maar de grote ster van de avond was zonder twijfel Nieuw Vocaal Amsterdam. Of het nu ging om kinderen van zes, zeven jaar, of jongeren die al richting twintig gaan en alles daar tussenin, iedereen leverde geconcentreerd en vol overtuiging zijn bijdrage. Als collectief, maar hier en daar ook solistisch. Wat dat betreft past een groot compliment voor de uitstekende dirigente van de avond Anaïs de la Morandais en Pia Pleijsier die zorgden voor de instudering van het koor.

Publieksparticipatie

Valt er dan niets te mopperen bij deze sfeervolle afsluiting van een even mooi als noodzakelijk project. Jawel, er is een kleine kanttekening. Na het swingende Song of Names onderbrak dirigente Anaïs de la Morandais de flow van de muziek om het relatief eenvoudige slotkoraal Vrijheid! Freedom! met het publiek in te studeren. Nu is publieksparticipatie absoluut toe te juichen, maar de mooie overgang van de heupwiegende Surinaamse sferen naar het koor dat citaten van de geïnterviewde Nieuwmarktbewoners lispelt ter inleiding op het koraal viel nu een beetje in het water. Het publiek in de volle Zuiderkerk was van dusdanig kaliber dat het de basale noten van het koraal ook na één keer horen wel mee had kunnen zingen. Alleen al vanwege deze ‘kanttekening’ zou het mooi zijn als het niet bij deze geslaagde première blijft en Cantica Libertatis diverse heropvoeringen tegemoet mag zien.

Paul Janssen